مالیات هزینه‌ای است که از اشخاص حقیقی و حقوقی به صورت بلاعوض برای تأمین مخارج عمومی توسط دولت گرفته می‌شود و دولت هیچ تعهدی نسبت به این مبلغ ندارد در واقع این مبلغ را دولت از درآمد افراد برداشت می‌کند و یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت‌ها در سراسر دنیاست که باسیاست‌های مناسب می‌توان به رشد اقتصادی جامعه و توزیع عادلانه ثروت بین آحاد جامعه کمک کرد.
مالیات در ایران به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود در نوع مستقیم آن هیچ واسطه‌ای وجود ندارد و به صورت مستقیم از یک فرد اخذ می‌شود اما در نوع غیرمستقیم آن به وسیله واسطه از تمام آحاد جامعه گرفته می‌شود از مهم‌ترین مورد این نوع می‌توان به مالیات کالاهای مصرفی اشاره کرد که افراد هنگام خرید با پرداخت قیمت کالا آن را پرداخت می‌نمایند و پرداخت این نوع محسوس نیست و شاید گاهی افراد نیز از دادن آن بی‌اطلاع باشند.
نوع مستقیم خود دارای اقسامی می‌باشد مانند دارایی، درآمد کشاورزی و... نوع غیرمستقیم نیز شامل حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر ارزش افزوده است، ارزش افزوده تفاوت بین ارزش کالا و خدمات فروخته شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده است.
مالیات بر ارزش افزوده چیست ؟
مالیات بر ارزش افزوده عبارت است از پولی که خریدار هنگام خرید کالا یا خدمات باید به فروشنده بپردازد و فروشنده کالا و خدمات این پول را باید در دوره‌های زمانی مشخصی به دولت پرداخت نماید؛ که منظور از این نوع پرداخت تفاوت قیمت کالاها و خدمات در زمان عرضه و در زمان خرید در دوره‌ای مشخص هست.
پس این پول شامل خدمات و کالاها و همچنین صادرات و واردات آن‌ها می‌شود و چند مرحله‌ای است و در مراحل مختلف مانند تولید، واردات و توزیع از هر فعال اقتصادی به فعال اقتصادی دیگر در معاملات پرداخت می‌شود اما در آخر هزینه آن از مصرف‌کننده اخذ می‌شود و پرداخت آن به صورت الکترونیکی و از طریق ارائه اظهارنامه می‌باشد. در این نوشتار سعی بر این است که این نوع مالیات و نرخ آن و نحوه محاسبه آن توضیح داده شود.
تعریف مالیات
مالیات در لغت‌نامه دهخدا ارزش، بها، قیمت معنی شده است که نوعی هزینه اجتماعی است که بنا بر قانون از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی برای استفاده و بهره برداری از ابزار، منابع و امکانت یک کشور موظف‌اند به پرداخت آن هستند به عبارتی‌دیگر منظور انتقال بخشی از درآمد یا سود فعالیت‌های اقتصادی جامعه به دولت است که از مهم‌ترین منابع درآمد دولت‌ها در سرتاسر جهان هست چون‌که دولت ابزار و امکانات رسیدن به سود و درآمد را فراهم می‌نماید در قبال این خدمات و امکانات از افراد پول اخذ می‌کند؛
بنابراین هدف دولت‌ها از اخذ این پول جبران هزینه‌های خدماتی است که به شهروندان ارائه می‌دهد همچنین گرفتن این پول برای ثبت و عملیات اداری مانند نقل و انتقالات انجام می‌شود. اخذ این پول یکی از راه‌های تأمین هزینه‌های اداره کشور و تجهیز ارتش است.بر طبق تعریفی که سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) ارائه داده است، عبارت است از پرداختی لازم و ضروری و بلاعوض که ممکن است پرداخت این پول به شخص، دارایی، مؤسسه و غیره تعلق گیرد.
تعریف مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده به دلیل برخی ویژگی‌ها مانند شفافیت زایی و درآمدزایی در اکثر کشورهای دنیا رایج شده است. کالاها از زمانی که به شکل مجموعی از مواد خام هستند تا زمانی که به کالاهای مصرفی تبدیل می‌شوند و به دست مصرف‌کنندگان نهایی برسند چندین مرحله را پشت سر بگذارند و در هر مرحله بر ارزش اقتصادی آن‌ها افزوده می‌گردد.
این پول نیز در تمام مراحل بر اساس مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش محاسبه و دریافت می‌گردد، تولیدکنندگان نیز در هر مرحله ارزش افزوده را محاسبه کرده و به قیمت تمام‌شده کالا اضافه می‌کنند و آن را درنهایت از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌کنند. همان‌طور که گفته شد مالیات بر ارزش افزوده از نوع غیرمستقیم است که بهای آن را مصرف‌کننده به همراه خرید کالا یا خدمات می‌پردازد و فروشنده کالا موظف است برطبق قانون و در زمان معین پول دریافتی را به خزانه دولت واریز کند.
VAT یا مالیات بر ارزش افزوده چیست ؟
مالیات بر ارزش افزوده یا VAT عام و همگانی است که بر همه کالاها و خدمات اعمال می‌شود به جز کالاها و خدماتی که معاف باشند و پرداخت آن چند مرحله‌ای است که در مراحل مختلف تولید، توزیع بر اساس درصدی از ارزش افزوده کالاهای تولید شده و یا خدمات ارائه شده اخذ می‌شود.
ارزش افزوده در اصطلاح لغوی یعنی افزایش ارزش یک محصول از ابتدای تولید تا مرحله تکمیل مثلاً یک مبل را در نظر بگیرید این مبل از همان ابتدا که مبل نبوده است در ابتدا چوب و پارچه بوده است این چوب توسط نجار خریداری شده برش و طرح داده شده است، منبت‌کاری شده، تکه‌های مختلف آن به هم وصل شده است بر روی آن از پارچه یا چرم استفاده گردیده و در نهایت رنگ‌آمیزی شده است و به بازار عرضه گردیده است در فرآیند ساخته شدن مبل افراد مختلفی روی چوب و پارچه کارهایی انجام داده‌اند و به مرور و با درست شدن و زیباتر شدن مبل بر قیمت آن نیز افزوده شده است.
یک مبل بدون رنگ و برش با مبل رنگ‌آمیزی شده دارای قیمت برابری نیستند این یعنی همان ارزش افزوده، در واقع ارزش افزوده یعنی ارزشی که در مراحل مختلف تولید یک محصول به آن افزوده می‌شود و این افزایش قیمت ناشی از کار بر روی یک محصول است.
در قانون ایران 3 نوع مالیات بر ارزش افزوده مقرر شده است:
الف: نوع مصرفی: این نوع بر مبنای کالاها و خدمات مصرفی می‌باشد در این روش کلیه مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص از پایه مالیاتی حذف می‌شود (تولید ناخالص داخلی ارزش پولی کلیه کالاها و خدمات تولید شده در یک کشور بدون توجه به ملیت صاحبان این عامل در یک دوره معین یعنی یک دوره یک ساله به قیمت جاری می‌باشد) در این نوع سرمایه‌گذاری و استهلاک از پایه مالیات حذف می‌شود و بار پرداخت آن از تولید به مصرف انتقال می‌یابد.
ب: نوع درآمدی: این نوع بر فروش تولید خالص کالاها تحمیل می‌شود در این نوع استهلاک از پایه کسر شده و سرمایه‌گذاری خالص مشمول پرداخت است، این نوع به بخش تولید و سرمایه‌گذاری در اقتصاد تحمیل می‌شود.
ج: نوع تولیدی: در این نوع مالیات کلی بر فروش اعمال می‌شود، این نوع هم بر کالاهای مصرفی و هم بر کالاهای سرمایه‌ای تعلق می‌گیرد یعنی در این نوع هزینه کالاهای سرمایه‌ای نیز مشمول پرداخت خواهند شد. در بین این سه، نوع تولیدی بیشترین پایه مالیاتی و نوع مصرفی کمترین پایه مالیاتی را ایجاد می‌کنند.
کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده
کالاها و خدمات مشمول کالاها و خدماتی هستند که در زمان فروش یا ارائه آن‌ها باید در صورتحساب صادره مقدار مالیات و عوارض ارزش افزوده محاسبه گردد و هدف از اخذ پول از این کالاها کاهش فشار اقتصادی بر مردم است چراکه با اخذ این پول قیمت‌ها معلوم می‌شود و نارضایتی صنایع و اصناف از بین می‌رود.
در مقابل کالاها و خدمات معاف از ارزش افزوده آن دسته از کالاها و خدماتی هستند که در زمان فروش یا توزیع آن‌ها در صورتحساب صادره نباید مالیات و عوارض ارزش‌افزوده محاسبه گردد دلیل وجود این معافیت‌ها اهمیت آن‌ها در زندگی افراد و یا کشور است. کالاها و خدمات زیادی معاف از ارزش افزوده هستند
که در ماده 12 قانون مالیات بر ارزش افزوده مشخص‌شده‌اند و شامل اقلام زیر می‌باشند:
- - محصولات کشاورزی فرآوری نشده و همچنین قهوه، چای و انواع گیاهان تازه
- - انواع کود، سم، بذر و نهال
- - دام و طیور زنده، آبزیان، زنبورعسل، پرورش کرم ابریشم
- - آرد نانوایی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، شیر، پنیر، حبوبات و سویا، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
- - کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
- - اموال غیرمنقول (زمین، ساختمان و ...) این معافیت قابل تسری به ارائه خدمات هتلداری، انبارداری، غرفه‌های نمایشگاهی و... نیست.
- - انواع دارو (کلیه داروهای وارداتی یا تولید داخل مورد تأیید وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی به استثنا مکمل‌ها و ویتامین‌های مصرفی انسان)، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی، گیاهی) و خدمات توان‌بخشی و حمایتی
کالاهای ضروری و شخصی مسافر
- - خدمات حمل‌و نقل عمومی مسافری درون و برون شهری جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی
- - فرش دستباف
- - کالاهای اهدایی که به صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید گیرنده و هیئت وزیران و حوزه‌های علمیه
- - انواع خدمات پژوهشی و آموزشی
- - خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق
- - خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجاز و صندوق تعاون و همچنین خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس
نرخ مالیات بر ارزش افزوده در سال 98
این نرخ هر ساله از سوی دولت مشخص می‌شود و این نرخ درصدی از مبلغ خالص صورتحساب فروش کالا یا خدمات است. فروشنده کالا یا خدمات در هنگام فروش علاوه بر قیمت کالا یا خدماتی که ارائه می‌دهد ارزش افزوده را نیز از خریدار دریافت می‌کند.
طبق قانون، فروشنده باید در بازه‌های زمانی 3 ماهه محاسبه خود را انجام دهد یعنی ارزش افزوده پرداختی را از ارزش افزوده دریافتی کسر کند و مانده را حداکثر تا 15 روز پس از پایان هر سه ماهه به حساب خزانه دولت واریز کند از ابتدای تصویب قانون این موضوع که از سال 1387 شروع شد قرار بود سه ساله اول یعنی تا سال 1389 سه درصد ثابت باشد و تا سال 1394 هرسال یک درصد اضافه گردد و زمانی که به 8 درصد رسید ثابت بماند اما در سال 1395 با تصویب مجلس یک درصد هم اضافه شد و به 9 درصد رسید و از آن موقع این نرخ ثابت مانده است پس نرخ آن مانند سال‌های گذشته 9 درصد می‌باشد و تغییری نکرده است. 9
درصد مطابق قانون شامل 6 درصد مالیات و 3 درصد عوارض ارزش افزوده است البته باید توجه داشت این نرخ در برخی از کالاها تفاوت دارد و نرخ آن‌ها بیشتر از 9 درصد می‌باشد دلیل این افزایش نرخ کاهش استفاده از این اقلام و کالاها می‌باشد مثلاً انواع سیگار و محصولات دخانی دارای 12 درصد و انواع بنزین و سوخت هواپیما شامل 20 درصد مالیات بر ارزش افزوده هستند.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
نحوه پرداخت آن به اداره امور مالیاتی به این شکل است که مشمولین در پایان دوره‌های سه ماهه اقدام به ارائه اظهارنامه می‌کنند. آن‌ها مابه‌التفاوت ارزش افزوده پرداختی در زمان خرید با ارزش افزوده اخذ شده در زمان فروش را به سازمان می‌پردازند باید توجه داشت که هرکدام از فعالان اقتصادی، ارزش افزوده را از حلقه بعدی خود دریافت می‌کنند و هیچ‌کدام در عمل از جیب خود پولی به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت نمی‌کنند این شیوه محاسبه دارای چند مزیت است
اولاً در این فرآیند چرخه اقتصادی که یک کالا می‌پیماید شفاف می‌شود مزیت دیگر این است که در دریافت این پول هیچ بار و فشاری بر تولیدکننده تحمیل نمی‌شود چرا که در هر مرحله فروشنده پس از فروش کالای خود ارزش افزوده را محاسبه و به قیمت کالا می‌افزاید و پس از دریافت آن از خریدار بعدی و درج در فاکتور فروش آن را به اداره می‌پردازد و ارزش افزوده محاسبه شده در نهایت از مصرف‌کننده نهایی اخذ می‌شود. ارزش افزوده در هر یک از سطوح واحد اقتصادی، طبقه اقتصادی، گروه اقتصادی، بخش اقتصادی، قسمت اقتصادی و کل اقتصاد قابل محاسبه است.
برای محاسبه ارزش افزوده 3 روش مختلف به شرح زیر وجود دارد:
الف: روش تولید یا تفریق: در این روش مجموع مصارف واسطه به‌کار رفته در جریان تولید کالا و خدمات منهای ارزش ستانده مؤسسه مساوی است با ارزش افزوده که باید در طول یک دوره مالی محاسبه گردد به عبارت دیگر: (ارزش مصارف واسطه – ارزش ستانده = ارزش‌افزوده)
ب: روش توزیع یا جمع: این روش، روش متداول در مؤسسات می‌باشد، این روش محاسبه ارزش افزوده از طریق توزیع آن به عوامل تولیدات می‌باشد. در این روش ارزش افزوده از جمع هزینه جبران خدمات، مالیات و مازاد عملیاتی و هزینه استهلاک به دست می‌آید.
ج: روش مصرف یا هزینه: روش هزینه برای تولید ناخالص داخلی به تفکیک نوع مصرف نهایی است و به تفکیک نوع فعالیت اقتصادی تولیدکنندگان نیست. این روش متضمن انجام برآوردهایی از مصرف نهایی خانوارها، خدمات دولتی، خدمات خصوصی غیرانتفاعی به خانوارها و افزایش موجودی‌ها، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و واردات و صادرات می‌باشد؛
بنابراین به‌طورکلی ارزش افزوده را به دو طریق می‌توان محاسبه کرد:
- روش تفاضلی: که عبارت است از خدمات و مواد خریداری‌شده – کل فروش = ارزش‌افزوده
- روش تجمعی: سایر هزینه‌های توزیع‌شده + هزینه نیروی انسانی+ سود + استهلاک= ارزش افزوده؛ بنابراین در این روش چهارعنصر تشکیل‌دهنده آن یعنی جبران خدمت کارکنان، استهلاک، سود یا زیان حاصل از عملیات و خالص مالیات باهم جمع می‌شوند.
مزایا و معایب VAT(Value Added Tax)
همانند اغلب ابزارهای اقتصادی، مالیات بر ارزش افزوده نیز دارای مزایا و معایبی است. از مزایای مالیات بر ارزش افزوده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
گسترش پایه مالیاتی: مالیات بر ارزش افزوده می تواند بخش هایی از اقتصاد که تحت پوشش دادن آن ها با استفاده از سایر روش ها مانند مالیات بر فروش، دشوار است را پوشش دهد.
افزایش درآمدهای مالیاتی: استفاده از مالیات ارزش افزوده (Value Added Tax) به دلیل گسترش پایه مالیاتی می تواند درآمدهای مالیاتی را بسیار افزایش دهد.
کاهش هزینه اخذ مالیات: مالیات بر ارزش افزوده، مکانیزمی خود اجرایی دارد. لذا احتمالاهزینه‌های جمع آوری در مقایسه به سایر روش‌های اخذ مالیات، پایین‌تر است. همچنین استفاده از این روش، موجب کاهش مالیات مضاعف، کاهش فرارهای مالیاتی و کاهش وقفه زمانی پرداخت نیز می‌شود و به طور کلی با ساده سازی و کارایی خود، کمک شایانی به اصلاح ساختار کلی نظام مالیاتی کشور خواهد کرد.
اما این روش از اخذ مالیات معایبی هم دارد. از جمله معایب آن می توان به ترس از افزایش تورم در کشور اشاره کرد. در واقع این مالیات، قیمت تمام شده فروش را در مراحل مختلف اخذ مالیات افزایش می دهد. همچنین اجرای این روش نیازمند انجام مطالعات دقیق و علمی و ایجاد ساختار سازمانی مورد نیاز است. در این بخش با مثالی نحوه کارکرد مالیات بر ارزش افزوده یا Value Added Tax را شرح می دهیم.
نحوه ارائه گواهینامه مالیات بر ارزش افزوده
گواهینامه موقت ثبت نام در صورت تکمیل صحیح اقلام اطلاعاتی و ارسال کامل مدارک توسط مودیان در نظام مالیات بر ارزش توسط سازمان امور مالیاتی کشور برای مودیان صادر و به همراه کتب و اطلاعات مورد نیاز برای اجرای این نظام مالیاتی برای مودیان ثبت نام شده ارسال خواهد گردید. به هر ترتیب این اطلاعات از طریق سایت اینترنتی استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده به شرح فوق نیز در اختیار مودیان قرار خواهد داشت.
ویژگی های چاپ فاکتور مالیاتی معتبر از نظر سازمان امور مالیاتی:
- درج کامل اطلاعات خریدار و فروشنده.
- عدم تقدم و تاخر سریال با توجه به شماره و تاريخ.
- متناسب بودن شکل و فرمت چاپ فاکتور مالیاتی متناسب با فاکتور نمونه سازمان امور مالیاتی.
- درج مهر و امضاء خریدار و فروشنده.
- در صورت وجود مالیات و عوارض بر ارزش افزوده، اخذ گواهی اعتبار مالیاتی با تاریخ اعتبار در زمان صدور فاکتور مالیاتی.
- تعداد نسخ و سایز کاغذ فاکتور مالیاتی اختیاری بوده که می تواند ۲ برگی یا ۳ برگی و سایز A4 یا سایز A5 باشد.
مهم ترین شاخصه چاپ فاکتور مالیاتی شماره سریال آن می‌باشد که می بایست به روش چاپ افست یا ملخی به رنگ قرمز و کمی برجسته انجام پذیرد، که به راحتی قابل تشخیص برای رسیدگی کننده باشد که کاملا با چاپ دیجیتال و شماره زنی دستی متفاوت است.لازم به ذکر است برخورداری از مزایای قانونی این نظام مالیاتی و عدم مواجهه با جرائم و سایر عواقب تخلف از این قانون به شرح مندرج در تبصره ماده 19 و مواد 22 و 23 قانون مستلزم اجرای به موقع و کامل عملیات ثبت نام و انجام کلیه تکالیف قانونی این نظام مالیاتی از تاریخ مشمولیت خواهد بود.
