امروزه هر کسی بخواهد در جایی مشغول به کار شود، حتماً باید با آن شرکتی (چه دولتی و چه خصوصی) که قرار است در آن مشغول کار شود، قرارداد ببندد و با توجه به این که نیروهای انسانی زیادی در شرکت‌ها و مؤسسات مشغول به کار هستند، تمامی شرکت‌ها برای یکپارچگی و نظم دهی مناسب این نیروهای انسانی، نیاز به تنظیم قراردادهای مناسب و جامع دارند.
توجه به حوزه ی روابط کاری و قراردادی میان کارگر و کارفرما و همچنین لزوم دقت و توجه به نکات حقوقی هنگام تنظیم متن قرارداد کاری از اهمیت زیادی برخوردار است، بنابراین در این میان قانون به عنوان عنصری اصلی به منظور رفع این دغدغه‌ها و فراهم کردن جنبه قانونی محکم و اطمینان بخش میان روابط کارگر و کارفرما، به ایجاد ساز و کارهای قانونی از جمله تصویب قانون کار پرداخته است و اساس این رابطه مبتنی بر قانون کار و قرارداد کار است.
اهمیت قرارداد کار بیشتر به دلیل کاربرد فراوان آن در کشور است. یک طرف این قرارداد کارگر و طرف دیگر آن کارفرماست. قرارداد کار مهمترین عامل اعتماد و اطمینان برای کارگر، کارمند و کارفرماست. با وجود قرار داد کاری مشخص، می توان مطمئن شد نیروی کار با انگیزه بیشتر بر انجام وظیفه اش تمرکز می کند به خصوص اگر به تمام قوانین قراردارد کاری اهمیت داده شود و کارفرما آنها را اجرا کند.
عقد قرارداد کاری کاملاً به نفع دو طرف قرارداد است. عدم استفاده از قرارداد کاری می تواند مشکلات بسیاری را برای دو طرف یا یکی از طرفین به دنبال داشته باشد.قرارداد کار هم برای کارگر و هم کارفرما حکم پشت گرمی را دارد که باعث می شود نیروی کار، با انگیزه و اعتماد بیشتر وقت و انرژی و تمرکز خود را صرف انجام وظیفه‌اش کند.
همانگونه که ذکر شد یک طرف قرارداد گارگر است، کارگر در ماده ی ۲ قانون کار، شخص حقیقی یعنی یک انسان تعریف شده است که به دستور کارفرما کار را انجام می‌دهد و در قبال آن کار، مُزد دریافت میکند و این مزد میتواند روزانه، ماهانه یا هفتگی باشد؛ کارگر تحت تبعیت و به دستور کارفرما کار را انجام می‌دهد. در مقابل، کارفرما میتواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد یعنی حتماً نباید انسان باشد، کارفرما حتماً لازم نیست نظارت مستقیم بر کار داشته باشد. چه بسا کارفرما از مدیر کارگاه برای نظارت بر کار استفاده کند و خود از دور کارها را مدیریت کند.
قرارداد کار چیست؟
طبق ماده ۷ قانون کار قرارداد کاری عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که طبق آن کارگر کاری برای مدت موقت یا غیر موقت انجام می دهد، حقوق دریافت می کند. کارگر کار را طبق آنچه کارفرما دستور می دهد انجام می دهد. طبق آنچه در عامه وجود دارد، به کارمندان شرکت های خصوصی نیز کارمند گفته می شود، اما از نظر حقوقی هر شخصی که کارمند دولت باشد، کارمند است و هر کس برای دولت کار نکند تحت پوشش قانون کار است و کارگر حساب می شود.
یکی از مهمترین قراردادهای حقوقی قرارداد کار برای جذب نیرو است، تنظیم متن قرارداد کاری و ملاحظه ی نکته ها و مندرجات این قرارداد منجر به تضمین آینده روابط کاری میان کارگر و کارفرما می‌شود. برای امضای این قرار داد باید دقت کافی را به کار برد. در صورت انعقاد قرارداد بین کارگر و کارفرما این قرار داد حالت رسمیت پیدا می کند.
بهترین قرارداد کاری، قراردادی است که زیر نظر وکیل اداره کار نوشته می شود زیرا ایشان به هر نمونه قرارداد کاری، طریقه نوشتن قرارداد کاری آشناست و می تواند در نگارش متن قرارداد کاری شما را یاری دهد. وکیل متخصص وزارت کار با فرمت قرارداد کار، قرارداد کار درصدی، قرارداد وزارت کار، قرارداد کاری بین کارفرما و کارگر، شرایط قرارداد کار، انواع قرارداد کار به خوبی آشناست
. قرارداد کار جزء عقود غیر تشریفاتی است. حداکثر مدت موقت برای کارهایی که طبیعت آنها جنبه ی غیر مستمر دارد توسط وزارت کار و امور اجتماعی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
انواع قرارداد کار از نظر نوع استخدام به دو دسته تقسیم می شود.
- 1- قرارداد کار دولتی:
این قرارداد خود شامل 3 دسته است : استخدام رسمی، استخدام پیمانی و استخدام قراردادی (خدماتی). هر یک از کارمندان رسمی، پیمانی یا قراردادی مشمول قوانین و مقررات استخدامی مربوط به دسته خود است.
- 2- قرارداد کار شرکت های خصوصی:
قراردادهای کار شرکت های خصوصی تحت پوشش و نظارت نظام قانون کار است.
نوع قرارداد مطابق قانون استخدام کشوری در دستگاه‌ها و اداره های دولتی به صورت: استخدام رسمی، پیمانی، خدماتی یا قراردادی در ایران مرسوم است.
کارمندان رسمی دولت مشمول: قانون استخدام کشوری، قانون مدیریت خدمات کشوری، صندوق بازنشستگی کشوری است.
نیروهای کار پیمانی: برای امور تصدی‌گری در ادارات استخدام می شوند، آنها مشمول آیین‌نامه استخدام پیمانی هستند. این گروه می توانند از مزایای صندوق تأمین اجتماعی بهرمند شوند. گروه دیگری از کارکنان ادارات دولتی، عهده‌دار کارهای خدماتی و پشتیبانی هستند.
قرارداد کار استخدام در بخش خصوصی
استخدام در بخش خصوصی تحت پوشش نظام استخدامی قانون کار و مشمول صندوق تأمین اجتماعی نیز است. قرارداد کار در شرکت‌های خصوصی شامل: موقت یا مدت معین، غیرموقت یا دائم، موقت یا مدت معین، معین، آزمایشی و آموزشی یا کارآموزی است.
* در متن قرارداد کاری مطابق ماده‌ی ۱۰ قانون کار، غیر از مشخصات دقیق کارگر و کارفرما، محتوای قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:
- تاریخ استخدام و انعقاد قرارداد را باید ذکر کنند.
- نوع قرارداد تعیین شود.
- مدت زمان قرارداد مشخص شود، در ابتدا شروع دوره کاری، اگر مدت زمانی برای کار آزمایشی تعیین شده است باید درباره ی آن توافق شود.
- مشخص کردن محل انجام کار در قرارداد ضروری است. گاهی اوقات نیز کارگر در مکان هایی متفاوت مشغول کار می شود، در این شرایط این موضوع نیز باید در قرارداد بیان شود.
- حقوق و مزایای کارگر باید مطابق با قرارداد و شرایط کاری او تنظیم شود، چرا که پرداخت حقوق به کارگر مطابق با قرارداد کار و توافق است.
- باید به نحوه و چگونگی پرداخت حقوق و شرایط پرداخت اشاره شود، شرایط مربوط به ساعات کار و زمان را باید در متن قرارداد مکتوب کرد.
- شرایط مربوط به مرخصی سالیانه باید ذکر شود.
- باید در هنگام انعقاد قرارداد کار به تعهدات طرفین در برابر یکدیگر اشاره کرد.
- شرایط کار و ذکر مواردی که سبب فسخ قرارداد کار می شود تعیین گردد .
- مشخص نمودن ساعات کار، اضافه کاری ها و مرخصی های کارگر از موارد دیگری است که باید در قرارداد منعقد شود.
- چنانچه عرف و عادت محل کار شرایطی را دارا باشد، ذکر این شرایط نیز در قرارداد کار لازم است.
شیوه ی تنظیم قرارداد کار :
در ابتدا باید از شیوه ی تنظیم قرارداد و محتوای آن و انواع قراردادها آگاهی کاملی حاصل شود و سپس عقد قرارداد انجام شود. لازم است که قرارداد کار در 4 نسخه یکسان تهیه و تنظیم شود و یک نسخه به کارگر، یک نسخه به کارفرما، یک نسخه به اداره ی کار و یک نسخه به شورای کار/اتحادیه کارگری داده شود. در صورت وجود نداشتن شورای کار/اتحادیه کارگری، مطابق قانون کار، این نسخه از قرارداد در اختیار نماینده کارگر قرار خواهد گرفت.
طبق قراردادی که بین کارگر و کارفرما، منعقد می شود هر یک دارای حقوقی بوده و در قبال هم وظایفی دارند. از جمله تعهداتی که کارگر نسبت به کار و کارفرما دارد: اجرای کار، دقت، مراعات امانت، اجرای فرامین کارفرما، رعایت مقررات انضباطی و تشریک مساعی در کارهای گروهی است.
در طرف مقابل، تعهداتی که کارفرما در قبال کارگر یا کارمند دارد می توان به: رعایت شرایط کار پرداخت کامل و به موقع حق السعی، پرداخت حق سنوات، بیمه، پرداخت معوقات در پایان کار، تسلیم گواهی انجام کار، تأمین ایمنی و سلامت کارگر، تأمین ابزار و وسایل کار برای کارگر، پرهیز از بهره‌کشی از کارگر و اختتام یا فسخ قرارداد کار اشاره کرد.
در صحت انعقاد قرارداد کار می بایست موارد زیر رعایت شود.
- حتماً باید مورد قرارداد مشروع باشد.
اگر قراردادی برای انجام کارهای نامشروع بسته شود، این قرارداد باطل است و در مراجع رسیدگی کننده به اختلافات کارگری و کارفرمایی قابل پیگیری نیست .
- موضوع قرارداد باید مشخص باشد.
قرارداد کاری که منعقد می شود باید برای کار معین باشد و اگر مشخص نباشد که قرارداد کار برای چه کاری بسته شده، آن قرارداد صحیح نیست .
- نباید طرفین قرارداد ممنوعیت قانونی و شرعی در تصرف اموال یا انجـام کـار مورد نظر داشته باشند .
بعض اوقات برخی از افراد در عهده دار شدن برخی از سمت ها و عناوین ممنوع هستند، اگر مشخص شود با این افراد قرارداد کاری برای چنین امری منعقد شده است، این قرار داد صحیح نیست و باید فسخ شود.
کتبی یا شفاهی بودن قرارداد کار
در بسیاری از موارد کارفرمایان قرارداد کتبی نمی نویسند، در حالی که آنها نمی دانند عدم تنظیم قرارداد، به ضرر آنها خواهد بود. اگر نیروی کار (با شرایط قانون کار) به کار گرفته شود، در هر صورت مشمول قانون کار می‌شود. یعنی، مزد ماهانه، سنوات و عیدی این شخص، بر اساس حداقل‌های وزارت کار محاسبه می‌شود. عدم تنظیم قرارداد از سوی کارفرما نیز، سبب خروج این شخص از مقررات قانون کار نخواهد شد. قانون کار ممنوعیت تنظیم قرارداد کار را در برخی موارد بیان کرده است.
- قراردادهای کار کتبی
قرارداد کار کتبی، قراردادی است که به صورت کتبی بین کارگر و کارفرما منعقد می شود و موضوع کار مورد نظر، شرایط کار و غیره در آن نوشته می شود. این قرار داد در 4 نسخه منعقد می شود، یک نسخه از این قراردادها به اداره کار محل، یک نسخه نزد کارگر، یک نسخه نزد کارفرما و یک نسخه به شورای اسلامی کار داده می شود. چنانچه در کارگاهی شورای اسلامی کار نباشد، یک نسخه از قرارداد کار نزد نماینده کارگر می ماند
. در قرارداد کاری باید عنوان مناسب تعیین شود و عبارات آن صریح و واضح باشد. از هرگونه ابهام و عبارات مبهم خودداری شود و اگر بعضی از اصطلاحات فنی در قراردادهای کار پیش‌بینی شده، در خود قرارداد نیز این نکات تعریف شود و طرفین قرارداد اعم از کارفرما و کارگر مشخص شود.
همچنین موضوع قرارداد اعم از مالی یا عملی که طرفین قرارداد تعهد به تسلیم یا انجام آن می‌کنند؛ باید مشخص شود. مدت و مبلغ قرارداد باید تعیین و شرایط هر یک از طرفین ذکر شود. تعهدات کارگر و کارفرما و تضمین‌هایی که لازم است هر یک از طرفین بدهند هم آورده شود. گاهی اوقات کارگر برای تضمین انجام تعهد خود باید سفته یا چک بدهد که در این موارد لازم است به صورت شفاف و صریح در قرارداد لحاظ گردد.
- قرارداد کار شفاهی
این قرار داد به صورت شفاهی بین کارگر و کارفرما منعقد می شود و چون اثبات بسیاری از شرط و شروط ها در این قراردادها سخت است، اگر رابطه ی کارگر و کارفرمایی به هر طریقی ثابت شود و قرارداد کار بین کارگر و کارفرما شفاهی باشد، تمام حقوق و مزایا کارگر با توجه به مصوبه قانون کار برای کارگر لحاظ می شود
. در تمام قراردادهایی که به صورت شفاهی ما بین کارگر و کارفرما منعقد می شود، طبق تبصره 2 ماده 7 قانون کار، در حکم قراردادهای دائم بوده و کارگر به عنوان کارگر رسمی و دائم تلقی می شوند. در این قراردادها نه کارگر و نه کارفرما نمی توانند قرارداد کار را فسخ کنند.
* انواع قرارداد کار از نظر مدت به سه دسته: قرارداد کار با مدت موقت، قرارداد کار با مدت غیرموقت و قرارداد کار برای انجام کار معین تقسیم می‌شود
1- قرارداد کار موقت
قرارداد کار موقت یکی از انواع قراردادها است که مطابق با آن در زمان امضای قرارداد میان طرفین، مدت شروع و پایان قرارداد به طور دقیق تعیین می شود و در طی مدت قرارداد، کارفرما به غیر از موارد خاص، حق فسخ قرارداد را ندارد.
در تبصره 1 ماده 7 قانون کار آمده است که : «حداکثر مدت موقت برای کارهایی که طبیعت آنها جنبه غیر مستمر دارد توسط وزارت کار و امور اجتماعی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید». قانون کار وظیفه ی تعیین حداکثر زمان برای انعقاد قرارداد کار موقت را بر عهده وزارت کار و امور اجتماعی قرار داده است تا مانع از انعقاد قراردادهایی شود که به ضرر کارگر است. در تنظیم قرارداد کار موقت باید مشخصات دقیق کارفرما و کارگر مانند: نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی، آدرس و … به طور دقیق ذکر شود. همچنین مشخصات دیگر کارگر همچون: مجرد یا متأهل بودن، میزان تحصیلات، وضعیت نظام وظیفه، تاریخ تولد و نوع مدرک تحصیلی باید ذکر شود.
همچنین در تنظیم قرارداد باید موارد زیر منعقد گردد:
- مشخص کردن مدت در قرارداد
- قید نمودن موضوع دقیق قرارداد
- مشخص کردن ساعت دقیق کار
- تعیین کردن نشانی دقیق محل کار
- قید نمودن تعطیلات در تنظیم قرارداد کار موقت
- قید نمودن تعهدات کارفرما و کارپذیر
- مشخص کردن دقیق نسخه های قرارداد
2- قرارداد کار با مدت غیرموقت
یکی از بهترین نوع قراردادها، قرارداد کار دائم یا قرارداد کار غیر موقت است، قراردادی که در آن مدتی برای قرارداد تعیین نشده است. در این نوع قرارداد تاریخ شروع قرارداد ذکر می‌شود ولی زمانی برای پایان قرارداد ذکر نمی‌شود. یعنی به لحاظ این که ماهیت چنین کارهایی دائمی است، قراردادها نیز غیر موقت تنظیم می‌شوند یا در متن قرارداد به نامحدود بودن آن اشاره می‌شود.
تبصره ۲ ماده‌ی ۷ قانون کار می‌گوید: در کارهایی که طبیعت آنها جنبه ی مستمر دارد، چنانچه مدتی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می‌شود. بنابراین فردی که در یک کارخانه‌ی تولیدی مشغول به کار می‌شود چنانچه انجام کار مقید به مدت خاصی نباشد و مقرر گردد روزانه مبلغ مشخصی مزد دریافت کند، چنین کارگری در نظر قانون کار، کارگر دائم شناخته می‌شود. پایان قرارداد در این نوع استخدام منوط به احراز شرایط یا انجام ترتیباتی است و فسخ یک‌طرفه آن قانوناً امکان‌پذیر نیست.
از مزایای این کار این است که کارگر بعد از خاتمه کار می تواند از مزایای صندوق تأمین اجتماعی مانند بازنشستگی و از کار افتادگی استفاده کند. قرارداد کار دائم بهترین نوع قرارداد کار برای کارگر است. بهتر است بدانید که در گذشته از اصطلاح قرارداد دائم به جای قرارداد غیرموقت استفاده می‌شد ولی در حال حاضر قانونگذار به درستی از اصطلاح قرارداد غیرموقت استفاده کرده است چون قراردادها حتی اگر غیرموقت (دائم) هم باشند، محدود به وقایع مختلفی مثل فوت، از کارافتادگی، بازنشستگی و این قبیل امور هستند.
3- قرارداد کار معین
همانگونه که از نام این قرارداد مشخص است این قرارداد مربوط به کاری است که بابت انجام یک کار معین و مشخصی منعقد می شود، در این نوع قرارداد زمان اهمیت ندارد و زمانی که کار انجام گرفته و به پایان برسد، تعهد کارگر پایان یافته محسوب می‌شود و قرارداد خاتمه می‌یابد.
در این نوع قرارداد نیز تا انجام موضوع تعهد و کار امکان فسخ یک‌طرفه آن به طور قانونی امکان پذیر نیست. در قرارداد کار معین اگر مطابق قرارداد یک سال یا بیشتر ادامه داشته باشد، چه به صورت متوالی و چه به صورت متناوب، کارفرما موظف است برای هر سال سابقه کار بر اساس آخرین حقوق، مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به کارگر پرداخت کند. تفاوتی که قرارداد موقت با قرارداد کار معین دارد این است که در قرارداد موقت، زمان کار در قرارداد تعیین می‌شود. اما در کار معین شرط اصلی، انجام کار است نه مدت زمان انجام آن.
از دیگر قراردادهایی که بین پیمان کار و کارگر منعقد می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرارداد کار تمام‌وقت
- قرارداد پاره‌وقت
- قرارداد مشاوره‌ای
- قرارداد ساعتی
- قرارداد پیمانکاری
- قرارداد آزمایشی
- قرارداد کارآموزی
- قراردادهای کارمزدی
- قراردادهای مزد ساعتی
- قراردادهای پرمخاطب در کسب و کار
- قرارداد کار بازاریابی
- قرارداد خدمت مدیرعامل
- قرارداد بروکری
- قرارداد کار با مدت موقت