مالیات در ایران به دو گروه اصلی تقسیم می گردد. این دو گروه از انواع مالیات، زیر مجموعه های فراوانی دارند و در مورد هر کدام از آن ها می توان به صورت جداگانه صحبت های زیادی کرد. مالیات های مستقیم و مالیات های غیر مستقیم جزوی از این دو گروه مالیاتی هستند.
قانون مالیات های مستقیم چیست؟
در این مقاله در ابتدا توضیحات مختصری درباره ی مالیات های مستقیم و غیر مستقیم ارائه می کنیم؛ سپس درباره موضوع قانون مالیات های چیست؟ صحبت می کنیم و هر آنچه که لازم دارید در مورد آن بدانید را برایتان روشن می سازیم، پس با ما همراه باشید.
1- مالیات مستقیم
مالیات مستقیم مالیاتی است که مستقیما از دارایی و یا درآمد افراد گرفته میشوند و شامل مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد هستند. همان طور که از نام این مالیات‌ها مشخص است بدون هیچ نوع واسطه‌ای بر درآمد افراد و یا سازمان‌ها و مؤسسات اقتصادی اعمال میشوند و توسط مأموران مالیاتی به صورت مستقیم وصول میشوند.
نمونه بارز این مالیات‌ها، مالیاتی است که دولت به صورت مستقیم از حقوق کارمندان خود کسر می نماید. مالیات مستقیم اگر براساس مقدار دارایى و یا درآمد اشخاص و موسسات استوار باشد و شامل درآمدهاى سطح پایین نشود در تامین عدالت اجتماعى نقش بسزایى خواهد داشت.
الف) مالیات بر درآمد
این مالیات همان‌گونه که از نام آن مشخص است از درآمد اشخاص وصول میشود و دارای انواع متفاوتی است که به تعدادی از آنها اشاره میشود:
مالیات بر درآمد املاک
مالیاتی است که از درآمد شخص حقیقی و یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران بعد ازکسر معافیت مقرر اخذ میشود.
مالیات بردرآمد مشاغل
مالیاتی است که از درآمد شخص حقیقی که از طریق اشتغال به مشاغل و یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در دیگر فصل های قانون مالیات ها در ایران تحصیل می شود بعد از کسر معافیت های مقرر وصول می گردد.
مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی
مالیاتی است که از جمع درآمد شرکت ها و درآمد ناشی از فعالیت های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع متفاوت در ایران و یا خارج از ایران تحصیل می شود پس از وضع زیان های حاصل ازمنابع غیرمعاف و کسر معافیت های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات قانون دارای نرخ جداگانه ای می باشد مشمول مالیات به نرخ ۲۵% وصول میگردد.
مالیات بردرآمد اتفاقی
مالیاتی است که از درآمد نقدی و یا غیرنقدی که شخص حقیقی و یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاسباتی و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگری از این قبیل تحصیل می نماید مشمول مالیات اتفاقی بوده و به نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ قانون وصول می شود.
ب) مالیات بر دارایی
دارایی یا ثروت، مشتمل بر تمامی حقوقی است که شخص حقیقی یا حقوقی نسبت به اشیاء و اموال دارد و به آنها این اجازه را می دهد که در آن اموال تصرفات مالکانه کنند.در قانون مالیات های مستقیم مصوب ۱۳۶۶، مالیات بر دارایی به پنج دسته تقسیم شده است که عبارتند از: مالیات سالانه املاک، مستغلات مسکونی خالی، اراضی بایر، ارث و حق تمبر که در اینجا تنها مالیات های ارث و حق تمبر به اختصار به شما توضیح داده می شود:
مالیات برارث
مالیات بر ارث مالیاتی است که در نتیجه فوت شخص اعم از فوت واقعی و یا فرضی بر اموال باقی مانده متوفی طبق قانون تعلق می گیرد.
مالیات حق تمبر:
نوعی از مالیات مستقیم است که از طریق الصاق و ابطال تمبر بر اسناد، اوراق و مدارک به منظور رسمیت بخشیدن و یا لازم الاجرا کردن آنها، از مودی گرفته می شود. برای نمونه حق تمبری که از هر برگ چک که از طرف بانک ها چاپ و به مصرف کنندگان ارائه میشود یا ازکارنامه و گواهینامه دانش آموزان دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه اخذ می گردد.
انواع مالیات های غیرمستقیم:
مهم ترین انواع مالیات های غیرمستقیم که در کشور ما اجرا و اعمال میگردند، عبارتند از: حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده.
۱- حقوق و عوارض گمرکی
یکی از انواع مالیات های غیرمستقیم، حقوق و عوارض گمرکی می باشد. حقوق و عوارض گمرکی درواقع مالیات هر کشور بر صادرات و واردات کالاهای متفاوت است که با نام تعرفه‌های گمرکی نیز شناخته میشود. این نوع از مالیات‌ها اصولا تابع سیاست‌های کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشورها می باشند و به‌جز اینکه یکی از راه‌های درآمدزایی دولت‌ها می باشند، معمولا برای حمایت از صنایع داخلی نیز به کار گرفته میشوند.
این دسته از مالیات‌ها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالاها و یا براساس ویژگی‌ها و مشخصات آنها مانند حجم، وزن و … تعیین و دریافت شوند.
۲-مالیات بر مصرف
مالیات بر مصرف مالیاتی است که مصرف‌کنندگان کالاهای خاص در زمان خرید آن کالا به‌همراه قیمت کالاپرداخت می نمایند. به این ترتیب هر کسی که مقدار بیشتری از آن کالا را مصرف کند، درنهایت مالیات بیشتری نیز پرداخت خواهد کرد.
گرچه این نوع مالیات نهایتا به‌وسیله‌ی مصرف‌کننده‌ی نهایی پرداخت می گردد، اما وظیفه‌ی قانونی پرداخت آن به دولت به‌عهده‌ی تولیدکنندگان و فروشندگان می باشد. مالیات بر مصرف، انواع بسیار زیادی دارد که بارزترین نمونه‌ی آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیرالکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات می باشد.
۳-مالیات بر ارزش افزوده
منظور از مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت بین کالا و خدمات عرضه‌شده با ارزش کالا و خدمات خریداری‌شده در دوره‌ای مشخص می باشد. مالیات بر ارزش افزوده، عرضه‌ی کالاها و خدمات و همینطور صادرات و واردات آنها را شامل میشود.
مالیات بر ارزش افزوده چند مرحله‌ای بوده و در مراحل متفاوت اعم از تولید، واردات و توزیع از هر فعال اقتصادی به فعال اقتصادی دیگر انتقال پیدا می‌‌کند، اما در نهایت هزینه‌ی آن از مصرف‌کننده‌ی نهایی دریافت میشود.
قوانین مربوط به مالیات مستقیم :
برای اولین بار در قانون اساسی دوران مشروطه بود که چارچوب و قانون های مالیات در نظر گرفته شد. کامل ترین قانون درمورد مذکور در تاریخ 1345/12/28 به ثبت و تصویب رسیده است که تا به امروز بار ها متحول و اصلاح شده است.
تنظیم قانون های مربوط به مالیات و اجرای آنها به دو جهت دارای اهمیت می باشد، از یک جهت وظیفه و نقشی که در مهیا ساختن منابع مالی کشور و دولت دارد و از جهتی دیگر تاثیر بسیار زیادی در نظم دهی کارهای اقتصادی دولت دارد.
بنا به این گفته ها قانون های مقرر شده برای مالیات باید علاوه بر این که منبع درآمدی برای کشور و دولت ایجاد کنند، باید به گونه ای منعقد شوند که رشد اقتصادی را به ارمغان آورند.از اهدافی که این قانون های وضع شده دنبال می کنند، به بوجود آمدن عدالت اجتماعی، توزیع مساوی ثروت و درآمدها در بین اقشار جامعه می توان اشاره کرد
مالیات چگونه به وجود آمد؟
مالیات در ایران از زمان هخامنشیان تاکنون وجود داشته که در زمان قدیم خراج نام داشت. خراج دریافت شده صرف هزینه‌های دربار، جنگ برای کشورگشایی و یا نگهداری از مرزهای خود می‌شد. تا سال ۱۲۸۵نظام مالیاتی منظم ومستقلی وجود نداشت در این سال بود که ناصرالملک اولین کابینه قانونی مالیات را تشکیل داد و خود نخستین وزیر مالی شد در سال ۱۲۸۹ محل رادیو تهران کنونی را به عنوان اداره گمرک و پس از مدتی آن را به پارک اتابک محل سفارت شوروی سابق انتقال دادند.
در ابتدا ادارات هفتگانه مالی داشتیم که مهم‌ترین آنها خزانه داری کل، گمرک و وصول عایدات بود در سال ۱۲۹۴ به ۹ اداره: تشخیص عایدات و خالصه جات و مسکوکات، گمرکات، دایره وزارتی، محاکمات مالیه، خزانه‌داری کل و دیوان عمومی کمیسیون تطبیق حوالجات، پرسنل و ملزومات و مجلس مشاور عالی برای محاکمات اداری تقسیم می شد.
در سال ۱۳۰۰ وزارت مالی کلا دگرگون شد به دو سازمان کاملا مجزا ملی و اقتصادی تقسیم و به وسیله دو معاون و هفت مدیر اداره شدند. در سال ۱۳۲۹ نیز سازمان وزارت دارایی به وجود آمد. این روال با انقلاب اسلامی نیز ادامه داشت تا این که در سال ۱۳۸۱ به موجب ماده۵۹ قانون برنامه سوم توسعه سازمان امور مالیاتی کشور تصویب و به طور مستقل تشکیل شد.