ممکن است نام فهرست بها به گوش شما خورده باشد، ولی از این نام اطلاعاتی نداشته باشید واینکه فهرست بها به چه مواردی اشاره دارد. البته اگر در حوزه پیمانکاری و یا پروژه های عمرانی مشغول به کار باشید، حتما در مورد فهرست بها اطلاعات بیشتر و دقیق تری دارید. در اینجا سعی شده اطلاعات مورد نیاز در مورد فهرست بها در اختیار شما قرار گیرد پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
تاریخچه فهرست بها
در سال 1350، با توجه به افزایش درآمدهای نفتی کشور، پروژه های عمرانی بسیاری شروع به کار نمودند. در این دوران، پیمانکاران با توجه به کمبودهایی که در زمینه نیروی انسانی، و حتی ماشین آلات مورد نیاز و مصالح داشتند، کمتر به انجام پروژه ها رغبت نشان می دادند.
در این بین مهندسین مشاور، که وظیفه برآورد هزینه های لازم برای انجام پروژه را برعهده داشتند، سعی می کردند که با تخمین بالاتر هزینه ها، و برآورد بالا و غیرواقعی قیمت ها، پیمانکاران را به انجام پروژه های عمرانی پیشنهاد شده تشویق کنند. اینکار باعث شد که هزینه های پروژه های عمرانی، به صورت غیرواقعی افزایش یابد.
سازمان برنامه و بودجه در آن زمان، به جهت کنترل این تورم، موظف شد تا قیمت های واقعی مصالح و دیگر موارد را که متوسط هزینه های انجام شده برای پروژه ها می باشد را با عرف واقعی بازار به صورت لیستی مدون تهیه نماید.
این فرآیند تا سال 1355 به طول انجامید و در نهایت در ابتدای سال 1355، سازمان برنامه و بودجه، برای کارهای ساختمانی و راهسازی، فهرستی را منتشر کرد که در آن بهای پایه موارد مرتبط با این پروژه ها را اعلام نموده بود.
با توجه به اینکه این فهرست بها، فهرستی یکسان برای همه بود، مرجعی برای قیمت گذاری واقعی هزینه های پروژه ها قرار گرفت و بدین وسیله پس از مدت کوتاهی قیمت ها به حالت اولیه خود برگشتند.پس از استقبال و مشاهده تاثیر مثبت آن بر بازار، فهرست بها برای رشته های دیگر مرتبط با پروژه های عمرانی و .. نیز منتشر شد. امروز فهرست بها برای 17 رشته منتشر می گردد.
فهرست بها چیست؟
در خارج از کشور فهرست بها برای اقلام مختلف منتشر می شود به همین دلیل به این صورت تعریف می شود، فهرست بها، لیستی از تمام آیتم هایی می باشد که ممکن است قیمت آنها توسط خریدار از فروشنده پرسیده شود.فروشنده می تواند از یک لیست قیمت برای همه مشتریان استفاده نماید یا نسخه تخفیفی را برای انتخاب مشتریان براساس توافق نامه خرید عمده ارائه دهد.
فهرست بها، به طور کلی در یک نسخه اولیه برای پیشنهاد یا مزایده ارائه می شود، سپس فهرست نهایی بها، به عنوان بخشی از قرارداد نهایی به کار می رود.به طور معمول آیتم های مشابه در یک فهرست بها دسته بندی می شوند تا ارجاع به آنها ساده تر باشد. اما در ایران فهرست بها تاریخچه و شاید تعریف متفاوت تری داشته باشد که در اینجا به بررسی آن پرداخته ایم.
در سال 1385 در ماده 23 قانون برنامه و بودجه عنوان شد که سازمان برنامه و بودجه، به منظور تعیین معیارها و استانداردها و همینطور اصول کلی و شرایط عمومی قراردادهای مربوط به پروژه های عمرانی، آیین نامه ای را تهیه کند و سپس این آیین نامه توسط هیات وزیران تصویب گردد و سپس سازمان دستورالعمل های لازم را به دستگاه های اجرایی ابلاغ نماید و تمامی دستگاه های اجرایی موظف به رعایت این آیین نامه شوند.
مشخصات فني در فهرست بها
مشخصات فنی در فهرست بها به دو دسته مشخصات فني عمومي و يا مشخصات فني خصوصي پيمان تقسیم می شود. مشخصات فني عمومي به ترتيب مشخصات فني عمومي كارهاي ساختماني نشريه شماره 55 تجديد نظر دوم و حسب مورد ساير نشريات سازمان مدیریت و برنامه ريزي و پس از آن استانداردهاي مربوط به مصالح يا فناوري مورد نظر می باشد. مشخصات فني خصوصي بنا بر ضرورت و مطابق دستورالعمل‌هاي مربوط، توسط مهندس مشاور تهيه و حسب مورد در پيمان، نقشه هاي اجرايي يا دستور كارهاي ابلاغي درج مي شود.
سامانه ملی فهرست بها و تعدیل
بر همین اساس ، امور نظام فنی و اجرایی ، سامانه ملی فهرست بها و تعدیل را ایجاد نموده است. این سامانه درگاهی است که برای ذخیره سازی و همچنین پردازش اطلاعات طراحی شده است، این سامانه اطلاعات مربوط به عوامل و تعیین قیمت موارد مربوط به فهرست های بهای واحد پایه ای که در اجرا و انجام پروژه های توسعه ای کشور مورد استفاده قرار می گیرند را ذخیره می نماید و روی این اطلاعات پردازش لازم را انجام می دهد.
منظور از عواملی که در اینجا ذکر شده است، نرخ های مربوط به مصالح ساختمانی، حقوق و دستمزد نیروهای انسانی، کرایه مربوط به ماشین آلات و حمل و نقل است.در این سامانه اطلاعات مربوط به تحلیل ردیف های فهرست بهای واحد پایه وجود دارد. همچنین پروژه های نمونه تعدیل شده و مراجع مصوب برای قیمت گیری هم اطلاعاتشان در این سامانه موجود می باشد.
مراجعی که مورد تایید هستند عبارتند از دستگاه های اجرایی ، بانک مرکزی و همچنین مرکز آمار ایران. تشکل های فنی و مهندسی ، شرکت هایی که تولید و ارائه مصالح را انجام می دهند و همینطور شرکت هایی که ماشین آلات یا تجهیزات و خدمات مورد نیاز طرح های عمرانی را ارائه می نمایند نیز به عنوان مراجع قیمت گیری در این سامانه شناخته می شوند.
از تمام این مراجعی که ذکر شد، استعلام بها انجام شده و قیمت ها از مراجع قیمت گیری گرفته و سپس در سامانه ثبت می گردند. بر روی این اطلاعات پردازش های لازم انجام شده و سپس گزارش هایی مربوط به فهرست بهای واحد پایه و همچنین شاخص های تعدیل به کارشناسان داده می شود.
کارشناسان بررسی نهایی را انجام داده و سپس نتیجه را به شورای عالی فنی ارائه می نمایند. پس از تایید توسط شورای عالی فنی، بخشنامه های مرتبط با این موارد به دستگاه های اجرایی ، و سایر افراد مرتبط از جمله مهندسین مشاور و همینطور پیمانکاران ابلاغ می شود.
این سامانه به منظور ایجاد مشارکت برای ذینفعان در تهیه فهرست و البته شفاف سازی اطلاعات فهرست بها برای افراد شاغل در حوزه فنی و اجرایی ایجاد شده است. در این سامانه ثبت نام به عنوان مرجع قیمت گیری امکان پذیر می باشد. سامانه ملی فهرست بها و تعدیل با نام اختصاری سافات در میان دست اندرکاران فعال این حوزه شناخته شده می باشد.
مبنای تعیین فهرست بها
بهای واحد انجام کارهای عمرانی موجود در فهرست بها با توجه به میزان تورم، تغییر نرخ مصالح، دستمزد کارگران و هزینه ی ماشین آلات هر ساله تغییر خواهد کرد.در اغلب موارد جهت تهیه فهرست بهای سالانه از قیمت های سه ماهه ی چهارم سال قبل استفاده خواهد شد که اصطلاحاً به این سه ماهه مبنا گفته می شود.
بدین ترتیب پس از انتشار اولین سری از فهرست بها و ابلاغ به سازمان ها و دستگاه های اجرایی، این سازمان ها موظفند تا اجرای عملیات خود را مطابق با این فهرست بها برآورد نمایند.شایان ذکر است در برآورد بهای هر واحد از قیمت های عرف بازارِ منطبق بر گزارشاتِ مرکز آمار، استفاده خواهد شد.طبق تعریف، قیمت واحد مندرج در فهرست بها متوسط قیمت تمام شده در هر کار می باشد و کلیه عملیات لازم برای انجام کار را در بر می‌گیرد. این هزینه ها شامل تهیه و حمل مصالح به کارگاه، ابزار کار، ماشین آلات، نیروی انسانی و … است.
چنانچه شرح قیمت ها برای هر یک از موارد روشن نباشد، موضوع از سازمان مدیریت و برنامه ریزی استعلام و نظر آن سازمان در این خصوص، ملاک قرار خواهد گرفت. توجه کنید که قیمت‌های واحد فهرست بها تعیین کننده مشخصات و چگونگی انجام کار نمی باشند.
صورت جلسه در فهرست بها
صورت جلسات تعيين شده در پيمان، بايد در حين اجراي عمليات و بر اساس نقشه هاي اجرايي، مشخصات فني عمومي، مشخصات فني خصوصي و دستور كارها تهيه شوند و شامل حداقل اطلاعات زير باشند:
- نام كارفرما، مهندس مشاور، پيمانكار، شماره و تاريخ پيمان، موضوع پيمان و شماره و تاريخ صورت جلسه.
- ذكر دلايل و توجيهات فني لازم براي اجراي كار موضوع صورت جلسه.
- ارايه توضيحات كافي و ترسيم نقشه با جزييات كامل و بيان مشخصات فني كار، (پیوست).
- متره نمودن كار و محاسبه مقادير و احجام عمليات.
صورت جلسات بايد به امضاي پيمانكار، مهندس ناظر مقيم، مهندس مشاور و كارفرما (در موارد تعيين شده) برسد. تمامي صورت جلسات بايد توسط كارفرما به مهندس مشاور براي اعمال در صورت وضعيت به همراه موضوع كار و جدول خلاصه مقادير ابلاغ شود.
نکته:
صورت جلسات فاقد ابلاغ كارفرما معتبر نبوده و قابل استناد نمی باشد.ابلاغ صورت جلسات توسط كارفرما به منظور مستندسازي مدارك و صورت جلسات بوده و از تعهدات و مسوولیت‌هاي مهندس مشاور و پيمانكار نمی‌كاهد.تاريخ ابلاغ كارفرما بايد با زمان اجراي عمليات موضوع صورت جلسه مطابقت داشته باشد و ابلاغ صرفاً با مسووليت و تاييد بالاترين مقام دستگاه اجرايي مي‌تواند در زمان ديگر انجام شود.هرگونه پرداخت به پيمانكار از بابت كار انجام شده ( در ارتباط با موضوع صورت جلسه) قبل از تنظيم و ابلاغ صورت جلسه مجاز نمی باشد.
انواع فهرست بها
برای سهولت دسترسی به فهرست بهای مورد نظر ، هر رشته ای را در رسته مربوط به آن قرار داده اند. بدین ترتیب، شما می توانید برای دستیابی به فهرست بهای مورد نظرتان به رسته اصلی آن مراجعه کرده و سپس به رشته دلخواه خود دست یابید. انواع رشته هایی که فهرست بها در مورد آنها منتشر می گردد به شرح زیر می باشد:
- رشته ابنیه
- رشته انتقال و توزیع آب روستایی ( رسته مهندسی آب)
- رشته شبکه توزیع آب (رسته مهندسی آب)
- رشته سد‌سازی ( رسته مهندسی آب)
- رشته راهداری ( رسته راه و ترابری)
- رشته راه، راه آهن و باند فرودگاه ( رسته راه و ترابری)
- رشته شبکه جمع آوری و انتقال فاضلاب
- رشته آبیاری و زهکشی (رسته مهندسی آب)
- رشته ساخت و ترمیم قنات ( رسته مهندسی آب)
- رشته آبیاری تحت فشار ( رسته کشاورزی و منابع طبیعی)
- رشته چاه (رسته مهندسی آب)
- رشته تأسیسات برقی ( رسته ساختمان و ساختمان صنعتی)
- رشته تأسیسات مکانیکی ( رسته ساختمان و ساختمان صنعتی)
- رشته خطوط انتقال آب (رسته مهندسی آب)
- آبخیزداری و منابع طبیعی ( رسته کشاورزی و منابع طبیعی)
- نگهداری ، تعمیر روسازی و ابنیه خطوط راه آهن ( رسته راه و ترابری)
- ترمیم و بازسازی نوار حفاری در معابر شهری ( رسته راه و ترابری)
- نگهداری و بهره برداری تاسیسات آب شرب روستایی ( رسته بهره برداری و نگهداری)
موارد ذکر شده در فهرست بها
در هر رشته مواردی ذکر می شود که از جمله این موارد ، دستورالعمل کاربرد است. در این بخش به طور معمول تعاریف اولیه در مورد آیتم داده می شود. همچنین در این بخش دستورالعملی قرار دارد که بیان می کند شما چگونه با استفاده از فهرست بها می توانید هزینه های کار را برآورد کنید.
سپس کلیاتی در مورد فصل های فهرست بها ارائه می شود. برای هر فصلی مقدمه ای آورده شده است سپس شرحی در مورد ردیف و بهای واحد آنها آمده است. اصلی ترین بخش در فهرست بها، مربوط به جدول هایی می باشد که در آن هر آیتم کاری شرح داده شده و بهای واحد مرتبط با آیتم مربوطه آمده است.
هر کدام از آیتم ها در این جداول، شماره منحصر به فردی دارند. این شماره به عنوان ردیف فهرست بها شناخته می شود. این شماره های منحصر به فرد برای دسترسی ساده تر به ردیف های مورد نیاز ایجاد شده اند.
در واقع این شماره آیتم، به ترتیب از چپ به راست، هر دو رقم نمایشگر شماره های مربوط به فصل ، گروه و ردیف می باشد. در فهرست بها، هر آیتم شامل 4 موجودیت است که بیانگر شماره ردیف ، شرح مربوط به فعالیت، واحد استاندارد و بهای واحد می باشد. در پیوست ها نیز به مصالح پای کار، شرح اقلام هزینه های بالاسری و کارهای جدید و .. اشاره می شود.
باید بگوییم که قیمت های آمده در فهرست بها، در حالی که استاندارد می باشند، اما به صورت کلی بیان شده اند. به همین منظور، فاکتور ضریب طبقات نیز در نظر گرفته شده است. چون کار در هر طبقه ویژگی ها و البته چالش های خاص خود را دارد. باید در نظر داشته باشید که امکان دارد که یک آیتم در دو رشته یا رسته قرار بگیرد.
نکات مهم در مورد فهرست بها
با نتيجه گيري از مقايسه فصل هاي فهرست بها با يكديگر، يا مقايسه یک فهرست بها با فهرست هاي ديگر، يا مقايسه آن با قيمت هاي روز يا استناد به تجزيه قيمت، يا هر نو ع مقايسه ديگر وجه اضافي بجز آنچه به صراحت تعيين شده است، قابل پرداخت نمی باشد.
- در هر بخش از یک فهرست بها كه دستورالعملي براي نحوه برآورد داده شده است، مفاد آن تنها براي مرحله برآورد، کارآمد خواهد بود.
- هزينه بارگيري، حمل تا 30 كيلومتر و باراندازي مصالح در قيمت رديف هاي فهرست بها ذکر شده است.
- هزينه حمل بيش از آن، تنها براي مواردي كه در مقدمه فصل حمل و نقل پيش بيني شده است، محاسبه مي‌شود.
- اندازه گيري كارها، بر اساس ابعاد كارهاي انجام شده، كه طبق ابعاد درج شده در نقشه هاي اجرايي، دستور كارها و صورت مجلس‌ها است، با توجه به مفاد كليات و مقدمه فصل‌ها، صورت مي‌گيرد.
- در مواردی كه روش ويژه‌ای برای اندازه‌گيری در فهرست بها پيش بينی شده است، حتما باید اندازه گیری به روش های تعیین شده انجام گیرد..
- مطابقت عملياتي كه پس از انجام كار پوشيده مي‌شود و امكان بازرسي كامل آن ها بعداً ميسر نمی باشد، با نقشه های اجرايي، مشخصات فنی و دستور كارها، حين اجرای كار، بايد صورت جلسه شود.