در این مقاله قصد داریم تا در خصوص حسابداری موسسات غیر انتفاعی مطالبی اجمالی اما بسیار کاربردی را به شما مخاطبین خود ارائه بدهیم ، اما پیش از آن کسب اطلاعاتی از ماهیت این مجموعه بسیار ضروری می باشد که در ابتدا به آن می پردازیم .موسسات غیرانتفاعی سهام صادر نمی کنند و مأموریت آنها حداکثرسازی سود نمی باشد.
درحالی که مدیران موسسات غیرانتفاعی با مسئله پاسخگویی به سهامداران مواجه نمی باشند، آنان باید به اهداکنندگان و کمک کنندگان که منبع مهم سرمایه هستند، پاسخگو باشند. این کمک کنندگان و اهداکنندگان منابع نامحدودی ندارند و بنابراین موسسات غیرانتفاعی باید برای جذب سرمایه رقابت کنند. اگر موسسه ای کنترل داخلی نامطلوبی داشته باشد، اهداکنندگان و کمک کنندگان آن می توانند به حمایت موسسه های دیگر نیز بپردازند، جایی که احتمال میرود استفاده کارآمدتری از سرمایه شود.
هدف اصلی و کلی این مطالعه، شناسایی علائم هشداردهنده وجود مشکلات کنترل داخلی در موسسات غیرانتفاعی می باشد. همچنین به منظور گردآوری داده ها، از پرسشنامه استفاده شده است. به منظور پردازش داده ها، از آمار توصیفی و آزمون فریدمن استفاده شده می باشد.
نتایج پژوهش نشان می دهد که از نظر اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران، پیچیدگی سازمانی، وجود کسری، انتقال گیرنده جدید بودن، خطر تداوم فعالیت، سطح ریسک و کوچک بودن موسسه حسابرسی کننده در سال گذشته، از علائم با اهمیت وجود نقاط ضعف در سیستم کنترل داخلی موسسات غیر انتفاعی قلمداد میشوند.
حسابداری موسسات غیر انتفاعی چیست؟
همانطور که اشاره کردیم در اینجا فردی سود نمی کند و اگر فردی هم در آنجا مشغول به کار است یا به صورت داوطلبانه فعالیت می کند، یا تحت قراردادی مشخص فعال است و یا به عنوان یک عضو اجرایی یا یک کارمند ، از عواید مجموعه حقوق مشخصی دریافت می نماید.
در نتیجه قانونی هم برای نحوه تقسیم سود وجود نخواهد داشت و عملاً در اساسنامه آن ها نیز افرادی به عنوان سهام دار معرفی نشده اند .با توجه به این شرایط ، نحوه رسیدگی به حساب های مجموعه ای که ورودی مشخصی داشته اما خروجی آن در قالب سود به اعضای هیئت مدیره یا امنا پرداخت نمی شود مستلزم استفاده از تکنیک های خاصی از حسابداری است که آن را حسابداری موسسات غیر انتفاعی می نامیم .
در خصوص حسابداری موسسات غیر انتفاعی باید گفت که این مجموعه مانند تمام شرکت ها ، سازمان و اداراتی که به صورت انتفاعی و با نیت کسب سود بیشتر کار می کنند، دارای فعالیت های اقتصادی می باشند، پس در کلیات حسابداری شرکت ها- به جز مواردی که معاف ار مالیات می باشند؛ مثلاً همه مراکز آموزشی غیر انتفاعی از مهدکودک تا دانشگاه که در مناطق کمتر توسعه یافته و محروم فعال بوده و زیر نظر مراجع قانونی فعالیت می کنند .
مؤسسات نگهداری معلولین ذهنی و حركتی و حتی باشگاه های ورزشی که صرفاً با مجوز وزارت ورزش و جوانان به سرویس دهی مشغول هستند ، از مالیات معاف می باشند – تفاوتی وجود نخواهد داشت .به همین علت در حسابداری موسسات غیر انتفاعی ، حسابدار موظف است تا شماره حساب ، صندوق ، تنخواه و سامانه جامعی برای جریان پول تعریف کند ، چرا که این مجموعه دارای ورودی هایی بوده -به عنوان مثال شهریه ای که یک مدرسه دریافت می کند و یا کمک هزینه ای که یک موسسه خیریه از مردم جمع آوری می کند – و بالطبع مخارجی هم در ورای آن دارند ( که در همین موارد می توان به حقوق معلمان ، هزینه های زیر ساختی مدرسه و یا هزینه های برپایی جشن های نیکوکاری اشاره داشت. )
اهمیت کنترل داخلی برای حسابداری موسسات غیرانتفاعی :
کنترل داخلی، فرآیندی است که به وسیله مدیریت و سایر کارکنان، طراحی و اجرا میگردد تا از دستیابی به هدف های واحد مورد رسیدگی در زمینه اعتمادپذیری گزارشگری مالی، اثربخشی و کارایی عملیات و رعایت قوانین و مقررات مربوطه، اطمینانی معقول به دست آید.سازمان های غیرانتفاعی، سازمان هایی رسمی می باشند که هدف اصلی آنها، پشتیبانی از یک مورد و یا موضوع خاص یا همگانی، بدون داشتن مقاصد تجاری در کنار آن می باشد. سازمان های غیرانتفاعی، بیشتر در جهت خدمات اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، مذهبی یا عمومی، شکل گرفته اند.تصور غلط رایج درباره ی سازمان های غیرانتفاعی این است که آنها، به دنبال سودآوری نیستند.
آنها از دیدگاه اساسنامه های، موسسه ای بدون سهامدارند، یعنی مانند شرکتهای انتفاعی به دنبال سودآوری برای تقسیم بین سهامداران نمی باشند، اما به منظور بهبود برنامه ها و موقعیت مستحکم آتی، امید به کسب سود و مازاد درآمد بر هزینه را دارند.سودآوری، بیشتر به معنای اتکای کمتر به سرمایه گذاری برون سازمانی می باشد. هیچ یک از افرادی که در این سازمان ها کار میکنند، به صورت خاص، از کسب سود و مازاد درآمد بر هزینه توسط موسسه، منتفع نمیگردند.
افرادی که در موسسات غیرانتفاعی فعالیت میکنند را میتوان به صورت زیر دسته بندی نمود:
- آنهایی که به صورت موظف و با حقوق های مرسوم و تعریف شده و بدون هیچ یک از پاداش های غیرمرسوم، کار میکنند.
- آنهایی که به طور قراردادهای کوچک محدود و با دریافتی های مشخص و مرسوم، کار میکنند.
- آنهایی که به صورت داوطبانه، بدون دریافت هیچگونه درآمد، به فعالیت خود میپردازند.
ازجمله نتایج فرآیند کنترل داخلی در حسابداری موسسات غیرانتفاعی را میتوان، استفاده موثر از منابع و پاسخگویی مالی مطلوب دانست. در حالی که دلایل بسیار فراوان و زیادی در مورد اینکه چرا یک موسسه باید کنترل داخلی را به اجرا درآورد، وجود دارد، با کمک بررسی های کثیر میتوان گفت که قانع کننده ترین علل، اطمینان دهی به اهدا کنندگان و اعضای هیئت مدیره درباره موارد زیرمی باشد:
پاسخگویی :
منابع، مطابق با قراردادهای کمک های بلاعوض، قوانین، مقررات و سیاست ها، مورد استفاده قرار میگیرند. همینطور گزارشگری به صورت قابل اتکا انجام میشود و داده ها به طور مناسب و طبق دستورالعمل ها، جمع آوری، ذخیره و طبقه بندی میگردند.
پیشگیری از تقلب :
منابع در قبال از بین رفتن، هدر رفتگی و سوءاستفاده، محافظت میشوند.
کارایی :
عملیات موسسه با حداکثر توان انجام می شوند و از منابع موجود، بیشترین استفاده صورت میگیرد.
کنترل های حسابداری باید حتماً از موارد زیر در موسسات غیرانتفاعی مطمئن باشند:
- برای تهیه صورت های مالی، مطابق با اصول پذیرفته شده حسابداری و دیگر معیارها، معاملات برطبق مجوز مدیریت انجام و ثبت میشوند.
- دسترسی به موجودی بانک، تنها با مجوز مدیریت امکانپذیر می باشد. هزینه های غیرمستقیم بر مبنایی منصفانه به کمک های مالی و برنامه ها، تخصیص داده می شوند.
- منابع محدود به طور جداگانه ردیابی میشوند و با مبنای مقرر، تطبیق داده خواهند شد.
- به بیان ساده تر، سیستم کنترل داخلی مطلوب در هر دو زمینه طراحی و اجرا، موضوع بسیار مهمی برای موسسات غیرانتفاعی می باشد.
در پایان :
همانطور که میدانید، موسسات غیرانتفاعی در ایران مورد توجه جدی قرار نگرفته اند و ارائه اطلاعاتی درباره کنترل داخلی و علل نیاز به وجود کنترل داخلی در این موسسات، به نظر ضروری میرسد. هدف اصلی این مقاله، شناسایی علائم هشداردهنده وجود نقاط ضعف در سیستم کنترل داخلی از دیدگاه نمونه ای از اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران می باشد. ضمناً به علت کمبود ادبیات و همچنین توضیح اهمیت موضوع، در قسمت مبانی نظری و پیشینه پژوهش، مطالبی درباره عواقب وجود نقاط ضعف در سیستم کنترل داخلی حسابداری موسسات غیرانتفاعینیز ارائه میشود.