اغلب نیاز است برای معامله با سازمان های دیگر در خارج از کشور از پول رایج آن کشور استفاده کنیم ، پس لازم است اطلاعات مربوط به عملیات ارزی که واحد پولی غیر از واحد پول اصلی گفته می شود را دانست. در آغاز کار باید دانست که تسعیر ارز چیست و نحوه محاسبه تسعیر ارز با نرم افزار حسابداری به چه صورت انجام می پذیرد ، اگر محاسبات معاملات به ریال حساب گردد.
تبدیل معاملات ارزی به واحد پولی ریالی را تسعیر می نامند. از مسائل حائز اهمیت در حسابداری نحوه محاسبه نرخ تسعیر ارز است که اثر حاصل از تغییرات نرخ ارز در عملیات مالی بوسیله سیستم حسابداری کشف و بررسی می شود.
تسعیر یک واژه عربی و به معنای قیمت گذاری است. واژه تسعیر از ریشه سعر به معنای قیمت گرفته شده است. معادل انگلیسی واژه تسعیر، Exchange می باشد. پس تسعیر ارز یعنی قیمت گذاری ارز. به زبان ساده تبدیل یک واحد پولی به واحد پولی دیگر.
ارز نیز همان طور که از نام آن پیداست یعنی هر واحد پولی به جز واحد پول کشور یا بنگاه اقتصادی. مثلا برای ایران واحدهای پولی دلار، یورو، یوان، روپیه و ... ارز محسوب می شود.پس تسعیر ارز زمانی استفاده می شود که معامله تجاری ما با ارزی غیر از ریال انجام شود حتی اگر در ایران باشد و ما باید معادل ارز را بر حسب ریال در صورتهای مالی منعکس کنیم (فرض واحد پولی.)
معاملات ارزی چیست؟
اگر ما معامله تجاری که انجام میدهیم با ارز باشد یا اینکه بعدا باید به ارز پرداخت کنیم یک معامله ارزی محسوب میشود حتی اگر در ایران باشد. مثلا یک شرکت خارجی در ایران نمایندگی دارد و ما قرار است کالایی را از این شرکت خریداری کنیم. این نماینده شرکت خارجی پول خود را فقط به یورو دریافت می کند و ما نیز باید به یورو پرداخت کنیم. چون پرداخت ما به صورت یورو است (ارز) پس این معامله یک معامله ارزی محسوب می شود حتی با اینکه این معامله در ایران انجام شده است.
پس نتیجه می گیریم معامله ارزی محدوده جغرافیایی ندارد. نمونه ای از معاملات ارزی به شرح زیر است:
1. واردات (کالا یا خدمات)
2. صادرات (کالا یا خدمات)
3. خرید ملک در خارج از کشور
4. خرید بلیط های مسافرتی از آژانس های بین المللی
5. رزو اینترنتی هتل های بین المللی
6. چاپ تبلیغ در مجلات خارجی و بین المللی و مواردی مانند اینها
در مثال های فوق ممکن است وجه نقد در همان زمان معامله پرداخت شود و یا بعدا پرداخت شود (حسابهای پرداختنی). همانطور که گفته شد معامله ارزی می تواند در ایران (با یک شرکت خارجی یا ایرانی) و یا در خارج از کشور انجام شود.
اما دقت کنید اگر با یک شرکت خارجی معامله کنیم و وجه آن را به صورت ریال دریافت کنیم این معامله ارزی محسوب نمی شود. چرا که ما وجه نقد را برحسب واحد پولی کشورمان (بنگاه اقتصادی) دریافت کردیم، مانند معامله با کشورهای همسایه مثل افغانستان، عراق که این کشورها در اکثر مواقع وجه نقد را به صورت ریال پرداخت می کنند و یا اینکه ما به ریال پرداخت کنیم.
هدف تسعیر ارز:
هدف اصلی از تسعیر ارز سنجش این موضوع است که چه نرخی برای تسعیر به کار گرفته شود که به وسیله آن بتوان تسعیر را انجام داد و نتیجه گرفت که آثار مالی ناشی شده از این تغییر در نرخ ارز است به چه شکلی در صورت های مالی نشان داده شود.در این خصوص می توان گفت زمانی که ارزش ارز طرفین معامله برای خرید و فروش با هم متفاوت باشد، لازم است که این تفاوت محاسبه گردد و سود یا زیان ناشی از این تفاوت تعیین شود که به آن حسابداری تسعیر ارز می گویند.
تسعیر نرخ ارز
ارز یا Currency پول پذیرفته‌شده‌ای است که توسط دولت برای مبادلات کالایی از آن استفاده میشود. کشورها بر اساس شرایط خود، ارز مخصوص به خود را دارند. این ارز برای انجام مبادلات ارزی استفاده میشود. برای نمونه در ایران، در مبادلات ارزی به‌جای ریال از دلار استفاده میشود. شرکتهای صادراتی و وارداتی مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد هستند که نرخ ارز برای آنها حائز اهمیت است. این موضوع برای شرکتهای فعال در بازار بورس نیز مورد توجه قرار میگیرد. شرکتها صورتهای مالی خود را بر اساس واحد پولی شرکت تنظیم می‌کنند که به آن واحد پول گزارشگری می‌گویند.
به فرایند تبدیل کردن دو واحد پولی به هم تسعیر ارز گفته میشود. لغت تسعیر به معنی نرخ نهادن و قیمت‌گذاری معنا میشود. بدین ترتیب شرکتها برای تنظیم صورتهای مالی خود باید ارز دریافتی از مبادلات خارجی را به واحد پولی گزارشگری خود تبدیل کنند. به نرخ تبدیل دو واحد پولی به هم نیز نرخ تسعیر ارز گفته میشود. به طور معمول بانک مرکزی هر ۶ ماه نرخ تسعیر ارز را اعلام می‌کند. شرکتها به کمک تسعیر ارز می‌توانند میزان فروش و سود واقعی خود را شناسایی کنند. به دلیل تغییر نرخ ارز، صورت‌ها و عملکرد مالی شرکتها نیز تغییر خواهد کرد.
برای ثبت تسعیر ارز، در تاریخی که معامله اولیه انجام میشود، ابتدا ثبت اولیه معامله ارزی براساس نرخ ارز به ریال و سپس در برنامه حسابداری بر مبنای نوع معامله که فروش یا خرید بوده، ثبت میشود. هدف این است که تسعیر معاملات ارزی و عملیات خارجی به نحوی صورت گیرد که نتایج آن با آثار تغییرات نرخ ارز بر جریان‌های وجوه نقد واحد تجاری و ارزش ویژه آن هماهنگی داشته باشد. همچنین این اطمینان باید ایجاد شود که صورت های مالی تصویری مطلوب از نتایج عملکرد ارائه می دهند.
فرق بین تسعیر و تبدیل:
با تبدیل، دارایی به طور واقعی از یک واحد پولی به واحد پول دیگری تغییر می کند. با تسعیر، دارایی بدون تغییر باقی می ماند؛ تنها مبنای ارزیابی تغییر می کند.
نحوه محاسبه تسعیر ارز چگونه است؟
حسابداران سه روش کلی برای محاسبه تسعیر ارز در نظر می گیرند.
1. نرخ ارز در طول یک سال را ثابت در نظر می گیرند و معاملات شرکت را با این نرخ ثبت می‌کنند. در انتهای سال مانده‌های ارز حاصل از معاملات را تسعیر کرده و سود و زیان حاصل از تسعیر ارز شرکت را محاسبه می‌کنند. به دلیل نوسانات زیاد نرخ ارز این روش پیشنهاد نمی شود.
2. تسعیر ارز به صورت ماهانه و یا در دوره‌ی مالی مشخص بروز رسانی میشود.
3. در دقیق ترین روش محاسبه تسعیر نرخ ارز نوسانات نرخ ارز به صورت روزانه ثبت شده و عملیات تسعیر روزانه محاسبه میشود.
مواردی که باید در ترازنامه تسعیر ارز در نظر گرفته شود :
اقلام پولی : اقلام پولی همانند دارایی ها و بدهی ها و پول نقد ( بانک ) که قرار است با مبلغ مشخصی از وجه نقد دریافت یا پرداخت شود ، با نرخ ارز در تاریخی که ترازنامه تنظیم می شود دوباره تسعیر ( تبدیل واحد ارزی ) انجام می شود و امکان تفاوت در نرخ تسعیر ارز وجود دارد.
اقلام غیر پولی : با نرخ ارز در زمانی که معامله ارزی انجام می شود تسعیر انجام می گیرد و تفاوتی در نرخ نسعیر ارز مشاهده نمی شود.
نمونه ای از اقلام پولی :
• موجودی نقد
• سپرده ای کوتاه مدت
• اوراق مشارکت
نمونه ای از اقلام غیر پولی :
• موجودی کالا
• پیش پرداخت
• پیش دریافت
حسابداری حساب سود و زیان تسعیر:
در روش موقت باید تمام سود و زیان تسعیر در صورت سود و زیان بیاید. وقتی که نوسانات زیادی در نرخ مبادله وجود داشته باشد، سود و زیان تسعیر برای یک گروه با منافع خارجی با اهمیت، می تواند قابل توجه باشد. آن ممکن است که بزرگترین آیتم موجود در صورت سود و زیان باشد و بر اثر این نوسانات ممکن است زیان به سود تسعیر شود و بالعکس.
این نکته هم باید ذکر شود که سود و زیان ارزی ممکن است برای استفاده کنندگان صورتهای مالی گمراه کننده باشد. بنابراین باید توجه شود که اثرات سود و زیان تسعیر چگونه تعدیل می شود.
دوروش برای کاهش اثر این آیتم به سود سال مالی وجود دارد:
- در صورت سود زیان، از طریق نمایش آن با عنوان اقلام غیرمترقبه
- در ترازنامه با نمایش آن به عنوان ذخیره
تسعیر حساب سود و زیان:
دو قلم از اقلام هزینه به توجه ویژه نیاز دارند:
1) استهلاک: نرخ تسعیر مورد استفاده برای تسعیر هزینه استهلاک همان نرخ مورد استفاده برای دارایی مربوط به آن می باشد که نرخ تاریخی برای داراییهای ارزیابی شده به بهای تاریخی و نرخ جاری برای دارایی های ارزیابی شده با نرخ جاری می باشد.
2) بهای تمام شده کالای فروش رفته: به طور معمول، بهای تمام شده کالای فروش رفته شامل یک عنصر موجودی است که باید با نرخ تسعیر مناسب برای آن دارایی تسعیر شوند.
روش های مختلف تسعیر ارز چیست؟
• از ابتدای سال تا پایان سال با یک نرخ محاسبات ارز را ثبت و در پایان سال مانده های ارز را تسعیر و سود و زیان محاسبه می شود. این روش آسان ولی به دلیل تغییر نرخ ارز ریسک بالایی دارد.
• در ابتدای هردوره مالی مشخص یا ابتدای هر ماه نرخ ارز را تغییر داده و با نرخ جدید عملیات تسریع ارز انجام می شود.
• به صورت روزانه نرخ ارز را مشخص و عملیات تسعیر ارز انجام می شود و نسبت به دو روش قبلی ریسک کمتر و محاسبات دقیق تر انجام می شود.
تسعیر صورتهای مالی
این موضوع به تهیه صورتهای مالی تلفیقی گروه شرکت ها در جایی که صورتهای مالی شرکت مادر با صورتهای مالی یک یا چند شرکت زیر مجموعه آن (شرکتهای فرعی) با یک واحد پولی یکسان نگهداری نمی شوند، بر می گردد.
مسئله تسعیر صورتهای مالی زمانی به وجود می آید که شرکت مادر مالک منافع یک واحد تجاری است (یک شعبه یا شرکت فرعی) که حسابهای دفتری و صورتهای مالی شان را بر مبنای واحد پول خارجی تنظیم و نگهداری می کنند. عموما این واحد تجاری در یک کشور خارجی قرار گرفته است و فعالیتهای اصلی اش را آنجا انجام می دهد.
انتقال ارز از حسابهای ارزی به حسابهای ریالی در بانکها
شرکتهای که دارای عملیات ارزی هستند معمولا نزد بانکها حسابهای ارزی را برای عملیات ارزی- بانکی خود افتتاح می کنند و معمولا بعد از تحصیل ارز اقدام به تبدیل آن به ریال می نماید . برای تبدیل معمولا به بانک دستور می دهند که مبلغی ارز را از حساب ارزی آنها به حساب ریالی آنها انتقال دهند و بانکها نیز براساس نرخهای مصوب بانک مرکزی یا بانک مربوطه اقدام به تبدیل ارز به ریال نموده به حساب مورد نظر انتقال میدهند.
کارمزد مربوط به عملیات تبدیل در بانکها براساس مقررات تعیین شده محاسبه میگردد در این مرحله بانکها به دو گونه عمل می نماید .
1- کارمزد محاسبه شده بصورت یک سند هزینه جداگانه از حساب ریالی کسر می گردد و مبلغ تبدیل شده نیز به حساب ریالی واریز میگردد. در این صورت مبلغ کارمزد به حساب هزینه های مالی کارمزد بانکی منظور شده و در نهایت در عملکرد سال جاری بعنوان بخشی از هزینه های دوره در نظر گرفته میشود و حساب ریالی نیز بصورت صحیح نمایش دهنده عملیات تبدیل می باشد.
2- کارمزد محاسبه شده از مبلغ تبدیل کسر گردیده و سپس مبلغ جدید به حساب ریالی واریز میگردد. در این صورت هزینه مربوط به کارمزد عملا قابل شناسائی نیست و در نهایت در سود و زیان تسعیر ارز تاثیر خود را میگذارد. در این حالت رابطه بین مقدار ارز و ریال و نرخ تبدیل دیگر برقرار نیست و شرکتها مجبور میشوند که مبلغ ارز را بر مبلغ ریال تقسیم نموده و یک نرخ جدید برای خود در نظر بگیرند. منطقا شرکتها باید با بانکهائی که بدینگونه عمل می نماید به یک توافق منطقی برسند تا بانکها بگونه اول عمل نمایند در صورت گردش عملیات زیاد مبلغ نسبتا زیادی از هزینه و درآمدها احتمالی با هم تهاتر میگردد.
تبدیل ارزها به یکدیگر
گاهی شرکتها در عملیات خود با مشتریان قرار داد را با یک نوع ارز منعقد می‌نماید که بعنوان ارز پایه در نظر گرفته میشود. ولی در زمان تسویه حساب ، تسویه حساب با یک ارز دیگر که بعنوان ارزش جایگزین در نظر گرفته میشود ، صورت میگیرد.در این حالت عملیات کمی پیچیده تر میگردد. بدین معنا که علاوه بر نگهداری رابطه ارز پایه با ریال باید رابطه بین ارز پایه و جایگزین را نیز نگهداری و در زمان تبدیل و تسعیر در نظر گرفت.
در کشور ما چون رابطه بین هر ارزها با ریال تعریف میشود (نرخ ارز) به همین خاطر رابطه بین ارز پایه و جایگزین نیز عملا براساس تناسب بین نرخ های آنها به ریال باید نگهداری شود و در زمان محاسبه مانده بدهی یا طلب مشتریان باید با توجه به نسبتهای زمان تسویه ، عمل تسویه حساب صورت گیرد .
نکته قابل توجه در این حالت این است که در این حالت معمولا مبلغ تسعیر تحت تاثیر رابطه بین ارزها در کشور مشتری با رابطه بین ارز در کشور ما قرار گرفته و ممکن است باعث سود و زیانی بیشتر یا کمتر از حالت تک ارزی شود .
چند نکته کلی :
معاملات ارزی در زمان شناخت اولیه، باید بر اساس نرخ تسعیر در تاریخ انجام معامله به ریال ثبت شود) استاندارد شماره16 بند9( از آنجا که تعیین نرخ لحظه ای ارز دشوار است، بنا به ملاحظات عملی از نرخی استفاده میشود که تقریبی از نرخ تسعیر در تاریخ انجام معامله باشد.. برای مثال ، کلیه معاملاتی که طی یک هفته یا یک ماه انجام می شود بر اساس میانگین هفتگی یا ماهانه تسعیر میشود. لیکن چنانچه نوسانات نرخ ارز قابل توجه باشد ، استفاده از نرخ میانگین برای تسعیر معاملات ارزی انجام شده طی دوره قابل اتکا نخواهد بود( استاندارد 16 بند10 )
تفاوت ناشی از تسویه یا تسعیر اقلام پولی ارزی واحد تجاری به نرخهای متفاوت با نرخهایی که در ثبت اولیه این اقلام یا در تسعیر این اقلام در صورتهای مالی دوره قبل به کاررفته است، باید مشخص شود یا هزینه دوره وقوع شناسایی شود.( استاندارد 16 بند 17)
سود و زیان حاصل از تسعیر دارایی ها و بدهیهای ارزی شرکتهای دولتی، در آمد یا هزینه تلقی نمی گردد. مابه التفاوت حاصل ازتسعیر دارایی ها و بدهیهای مذکور باید در حساب ذخیره تسعیر دارایی ها وبدهی های ارزی منظور شود.( استاندارد شماره 16بند20)
کلام آخر
به فرآیند تبدیل کردن دو واحد پولی به یکدیگر، تسعیر ارز گفته میشود. به دلیل این که بسیاری از شرکتها، مؤسسات و بانکها، دارایی‌ها و بدهیهای ارزی دارند، این موارد را باید به صورت ریال در گزارش‌های مالی خود وارد کنند. نرخ تسعیر ارز به انعکاس درست معاملات ارزی و عملیات خارجی در صورتهای مالی کمک می‌کند. نرخی به عنوان نرخ تسعیر ارز توسط بانک مرکزی اعلام میشود. تغییر نرخ تسعیر ارز می‌تواند سبب ایجاد سود یا زیان ناشی از تسعیر ارز برای شرکتها و بانکها شود.