قبل از آن که بخواهیم در مورد بیمه حقوق صحبت کنیم بهتر است بدانیم بیمه از چه زمانی مطرح شد و اولین بار در کجا به کار برده شد. اولین منشاء و پیدایش بیمه، بیمه کشتی رانی بوده که در غالب پرداخت وام به تجار و کشتی رانان بود.
افرادی که سرمایه کافی داشته اند و در عملیات دلالی وار بوده اند معادل ارزش کشتی و کالا مبالغی را در اختیار تجار و کشتی ران قرار می دادند و شرط می کردند کشتی و کالا سالم به مقصد می رسید، مبلغ اصلی و مقداری سود توافقی به وام دهنده اعاده می شد و اگر برای کشتی حادثه ای رخ می داد و از بین می رفت، اصل مبلغ و سود به وام دهنده اعاده نمی شد. البته چون نوعی رباخواری به حساب می آمد مورد ایراد روحانیون و کشیش های کلیسا قرار گرفت.
زیان همگانی: صاحبان کشتی و صاحبان کالاها به کشتی ران اختیار می داند اگر کشتی در طول مسیر دچار حادثه می شد و با به آب ریختن مقداری از کالاها کشتی نجات می یافت در پایان مسیر ضرر حاصله بین تمامی تجار آن کشتی تقسیم می شد .
نوع دیگر بیمه، بیمه ی برده وکارگر بود، طرفین بیمه توافق می کردند اگر برده در مسیر از بین رفت، مبلغی به عنوان خسارت پرداخت می شد. چون این امر غیر اخلاقی و غیر انسانی بود، به مرور زمان از بین رفت .
آتش سوزی بزرگ لندن که ابتداء از یک نانوایی شروع شد و به چند هزار خانه آسیب رساند دولت لندن را به این فکر انداخت که جبران خسارت را پیش بینی نماید .
تاریخ بیمه در ایران
در سال 1212 هجری شمسی در دوره ی حکومت ناصر الدین شاه یک فرد روسی امتیاز تاسیس یک شرکت بیمه را با شرط معافیت از هر گونه حقوق دیوانی از جمله مالیات در اختیار می گیرد. به مدت 75 سال به صورت انحصاری در اختیار می گیرد . به علت عدم توفیق در اجرای وظایف و اختیارات آن فرد روسی بیش از سه سال فعالیت وی به طول می انجامد .
تا سال 1308 هجری شمسی جمعا 4 شرکت اقدام به فعالیت بیمه ای در ایران می نمایند. مقر اصلی شرکتها در روسیه و انگلستان بود و نمایندگی آنها در ایران بوده است و پرونده پس از تشکیل به کشور متبوع آنها می رفتند و آنجا تصمیم می گرفتند و به همین لحاظ به علت عدم وجود عرق ملی به تعهدات بیمه ای خود عمل نمی کردند، فعالیت مکارانه آین چهار شرکت در سال 1314 آقای الکساندر آقایان پیشنهاد تاسیس یک شرکت بیمه ایرانی را مطرح کرد.
در 15 آبان 1314 اولین شرکت با عنوان شرکت سهامی بیمه ایران با سرمایه دو میلیون ریال و با تضمین بانک ملی شروع به فعالیت می کند. به همین لحاظ دست شرکتهای بیمه خارجی را از عملیات مکارانه کوتاه کرد.
قانون بیمه در سال 1316 برگرفته از قانون بیمه فرانسه مصوب شد. بعد از تصویب قانون بیمه تا سال 1340 لوایحی از سوی دولت در غالب بخشنامه برای حمایت از بیمه تصویب شد . در سال 1347 قانون بیمه مسئولیت مدت دارندگان بیمه اشخاص ثالث تصویب شد .در سال 1350 قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران تصویب یافت که وظیفه این بیمه، هدایت و ارشاد سایر موسسات بیمه ای است.
خصوصیات عقد بیمه :
1- لازم بودن عقد بیمه .
2- تشریفاتی بودن عقد : بیمه عقدی نیست که شفاها واقع شود بلکه باید علاوه بر ایجاب و قبول طرفین مکتوبا هم عقد نوشته شود طبق ماده 67 قانون بیمه چنانچه در اثر مسامحه نماینده شرکت بیمه ، بیمه نامه صادر شده باشد اما از سوی بیمه گزار تعهدات انجام شده باشد شرکت بیمه موظف است خسارت را بپردازد ( در صورت وقوع حادثه ) .
3- تعهدی بودن عقد : در بیمه تعهدی به عهده طرفین قرار می گیرد ( به عبارت دیگر عقد تکمیلی نیست ) .
4- معوض بودن عقد .
5- عقد بیمه بر حسن نیت : مبتنی است عدم رعایت حسن نیت موجب فسخ یا تعدیل عقد بیمه می گردد.
6- مستمر بودن عقد : بعد از ایجاب و قبول ، عقد خاتمه نمی یابد بلکه در طول مدت تعیین شده استمرار می یابد .
7- الحاقی بودن عقد بیمه: اصل بر این است که طرفین ابتدا به ساکن به توافق و اراده عقدی را منعقد می نمایند در برخی موارد قانون گذار افراد را اجبار به اموری می نمایند در عقد بیمه شرایط و ضوابط را بیمه مرکزی تعیین نموده و بیمه گزار آنچنان به حق دخل و تصرف در عقد را ندارد در موارد جزئی شرایط را بیمه گزار تعیین می کند. به عبارت دیگر عقد بیمه عقدی است الحاقی ، اضطراری یا تحمیلی .
۸- منجر بودن عقد بیمه : به محض ایجاب و قبول عقد واقع می شود برخی معتقد می باشند عقد بیمه معلق است به پرداخت حق بیمه. اما در هر حال تعهدات بیمه گر معلق است به پرداخت حق بیمه از سوی بیمه گزار و معلق است به وقوع حادثه و وقوع خسارت .
مصادیق بطلان بیمه :
1- بیمه مجدد نسبت به یک شیئی ( ماده 8 قانون بیمه ) در بیمه مضاعف اگر عمدی باشد به علت تقلب بیمه گزار بیمه دوم باطل است و حق بیمه برگشت نمی شود .
2- قصد تقلب بیمه گزار ( ماده 11 ) مواردی که عمدا مالش را بیش از قیمت واقعی جلوه دهد .
3- عدم اظهار واقع یا اظهار خلاف واقع اگر عمدی باشد ( ماده 12 ) اگر عمدی نباشد خسارت به نسبت حق بیمه گرفته شده پرداخت می شود.
4- واقع شدن خطر قبل از انعقاد بیمه ( ماده 18 ) اگر خلاف این ثابت شود نه دهم حق بیمه مسترد می گردد یک دهم حق بیمه به بیمه گر بابت امور اداری تعلق می گیرد .
5- انعقاد بیمه عمر بدون رضایت بیمه شده ( ماده 23 ) بیمه شده شخصی است که عمرش بیمه شده که باید به این امر رضایت داشته باشد ( صریح و مکتوب ) .
مصادیق فسخ :
الف ) فسخ از سوی بیمه گر :
1- عدم پرداخت حق بیمه .
2- در صورت عدم اظهار واقع ( بیمه گزار سهوا اطلاعات واقعی را ندهد ) .
3- در صورت تشدید خطر ( عمدا از سوی بیمه گزار واقع شود وحق بیمه اضافی را نپردازد ) .
4- در صورت انتقال مورد بیمه .
5- ورشکستگی بیمه گزار .
ب ) فسخ از سوی بیمه گزار :
1- در صورت از بین رفتن تشدید خطر ( چنانچه حق بیمه اضافی به بیمه گزار مسترد نشود ) .
2- در صورت انتقال مورد بیمه .
3- ورشکستگی بیمه گر .
4- در صورت توقیف وسیله نقلیه ( چون استفاده ای از خودرو نمی شود) .
در صورت فسخ قرار داد ، به نسبت باقی مانده حق بیمه به بیمه گزار مسترد میشود .
مصادیق انفساخ :
1- تصویب قانون و منع شرکت بیمه برای انجام عملیات بیمه ای به تبع آن کلیه قراردادهای بیمه این شرکت فسخ می شود .
2- از بین رفتن مورد بیمه به علتی به جز خطراتی که بیمه شده است .
مرور زمان ( ماده 36 قانون بیمه ) اعادی ناشی از بیمه ( بین بیمه گر و بیمه گزار ) باید ظرف دو سال طرح شود و اگر مرور زمان شامل آن شود دیگر حق طرح دعوی ندارد . ضمنا طبق ماده 15 قانون بیمه بعد از وقوع حادثه ظرف پنج روز موضوع را اعلام کند وگرنه بیمه گر حق دارد خسارت را رد کند .
تعریف حق بیمه:
طبق ماده ی 2 قانون تامین اجتماعی، مبلغی که کارفرما به دلیل بیمه کارمندان، از حقوق و دستمزد آن ها کم می کند، بیمه می گویند. در واقع کارمندان سهم خود را از حقوق و دستمزد خود می دهند و کارفرما هم سهم خود را برای بیمه پرداخت می کند. به میزان 30% از حقوق دریافتی کارمندان برای حق بیمه و خدمات بازنشستگی، کسر می شود. این مبلغ شامل بازنشستگی، فوت قبل و یا بعد از بازنشستگی، درمان و حقوق بیکاری است.
در واقع بیمه یکی از کسورات قانونی و بسیار مهم در حقوق است افرادی که در یک محل کار ثابت، مشغول به کار باشد و یک قرارداد مشخص برای شغل خود داشته باشد، مستحق دریافت بیمه می باشند. شایان ذکر است، مبلغ بيمه ی حقوق مطابق قوانین بیمه حقوق و دستمزد محاسبه شده و از حقوق کارمند و حساب کارفرما کسر می شود، بنابراین نمی توان بیشتر یا کمتر از مبلغ تعیین شده را به عنوان بیمه کسر نمود.
همانگونه که ذکر شد، هر فردی که دارای شغل ثابت و قراداد مشخص باشد، دارای بیمه بوده و هر ماه مبلغی به عنوان حق بيمه حقوق و دستمزد، از حقوق ماهیانه این شخص کسر می شود. طبق قانون بیمه حقوق و دستمزد، مبلغ حق بیمه برای حقوق دریافتی کارمندان و کارگران به میزان 30 درصد مزایای کارمند است که مشمول بیمه هستند. حال این مزایا برای هر کارمند متفاوت است.
بنابراین در پایان هرماه، کارفرما وظیفه دارد مطابق قوانین بيمه حقوق، ابتدا مبلغ بیمه سهم کارمندان و کارگران خود را حساب کند، سپس همراه با مبلغ بیمه سهم خود، بیمه حقوق ماهیانه کارمندان را به اداره ی بیمه پرداخت نماید.
بیمه حقوقی نباید با بیمه حقوق اشتباه گرفته شود!
همانطور که ذکر شد بیمه حقوقی مبلغی است، که به صورت ماهیانه و سالیانه توسط فرد به یک وکیل یا حقوقدان پرداخت می شود و در قبال این مبلغ، حقوقدان یا وکیل مشکلات و دعاوی فرد را پیگیری و حل می نماید. در واقع با پرداخت بيمه حقوقی توسط فرد، حقوقدان موظف به ارائه خدماتی است، که شامل موارد زیر است :
- - دریافت و بررسی مدارک مورد نیاز و ارائه مشاوره حقوقی و راه های قانونی برطرف نمودن مشکلات به متقاضی
- - بررسی شرایط و درخواست متقاضی و تنظیم قرارداد مطابق شرایط قانونی ، همراه با طی نمودن مراحل قانونی و بین المللی
- - قبول نمودن وکالت متقاضی در دعاوی
نحوه محاسبه بیمه حقوق و دستمزد :
برای محاسبه بیمه حقوق، ابتدا جمع مبلغ مزایای مشمول بیمه کارمند محاسبه می شود، سپس 7 درصد از این مبلغ به عنوان بیمه سهم کارمند محاسبه می شود، 3 % از این مبلغ به عنوان بیمه بیکاری محاسبه می شود، 20 درصد از این مبلغ به عنوان بیمه کارفرما محاسبه می شود و درنهایت مجموع بیمه بیکاری و بیمه سهم کارفرما که 23 درصد می باشد، توسط کارفرما پرداخت می شود.
شایان ذکر است، سقف بیمه ی روزانه هر ساله از طرف اداره بیمه اعلام می شود، حال اگر میزان مزایای مشمول بیمه یک فرد در ماه بیش از سقف تعیین شده بیمه در ماه شود، به جای مزایای مشمول بیمه، سقف بیمه در هفت درصد ضرب می شود و به عنوان حق بیمه فرد محاسبه می شود؛. همچنین حق بیمه کارفرما نیز با سقف بیمه محاسبه می شود .
نحوه محاسبه بيمه حقوق سهم کارفرما و کارگر به شرح زیر می باشد.
- - 100 / 7محاسبه جمع مزایای مشمول بیمه = بیمه سهم کارمند
- - 100 / 3محاسبه جمع مزایای مشمول بیمه = بیمه بیکاری
- -100 / 4 محاسبه جمع مزایای مشمول بیمه = بیمه مشاغل سخت و زیان آور
- - 100 / 20 محاسبه جمع مزایای مشمول بیمه = بیمه سهم کارفرما
- بیمه سهم کارفرما + بیمه مشاغل سخت و زیان آور + بیمه بیکاری + بیمه سهم کارمند = بیمه پرداختنی
لازم است بدانید پرداخت بیمه مشاغل سخت و زیان آور به عهده کارفرما است . بنابراین در این نوع مشاغل حق بیمه کارمند 7% و حق بیمه کارفرما 27% است، بدین طریق حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور 34% خواهد بود، که به اداره بیمه پرداخت می شود .
مسئولیت پرداخت حق بیمه بر عهده چه کسی است؟
طبق مطالب ذکر شده در بالا، کل مبلغ حق بیمه ۳۰ درصد از حقوق هر فرد است که از این ۳۰ درصد، ۲۳ درصد را کارفرما باید به اداره بیمه پرداخت کند و ۷ درصد مابقی از حقوق فرد بیمه شده کسر میشود. با این حال، از نظر قانون شخصی که مکلف به پرداخت حق بیمه است، کارفرما است.
در صورتی که کارفرما مبلغ پرداختی را در زمان تعیین شده پرداخت نکند، مشمول جریمه خواهد شد.در واقع، کارفرما مسئول است که یک نسخه از فهرست حقوق به همراه حق بیمه سهم خودش و سهم کارکنان را به اداره تامین اجتماعی ارائه دهد.
مهلت پرداخت حق بیمه توسط کارفرما :
تمام کارفرمایان باید تا آخرین روز ماه بعد، لیست بیمه پرسنل، حق بیمه و بیمه بیکاری پرسنل خود را به اداره بیمه اعلام و همچنین مبلغ بیمه را پرداخت کنند. درصورتی که کارفرما حتی یک روز دیرتر لیست بیمه خود را به اداره بیمه ارسال نماید، باید 10 درصد از مبلغ حق بیمه آن ماه را به عنوان جریمه پرداخت کند. همچنین اگر کارفرما لیست بیمه ی خود را به موقع ارسال نماید، اما مبلغ آن را پرداخت نکند، باید به میزان 2 درصد از مبلغ حق بیمه آن ماه را به عنوان جریمه پرداخت نماید.
بیمه بیکاری و نحوه ی استفاده از آن
مطابق قانون، اگر فردی آمادگی کار را داشته باشد، اما بدون اراده شخصی از کار خود بیکار شود، مستحق دریافت حق بیمه است؛ البته اگر فردی از شغل خود استعفا دهد و یا از طریق ترک کار بیکار شده باشد، نمی تواند از بیمه بیکاری استفاده نماید.
افرادی که می توانند از بیمه بیکاری استفاده نمایند چه کسانی هستند؟
افرادی که تمایل به دریافت بیمه بیکاری دارند، باید دارای شرایطی باشند که این شرایط عبارتند از:
- سابقه پرداخت حق بیمه به مدت حداقل 6 ماه.
- تبعه کشور ایران،
- عدم ازکارافتادگی یا بازنشستگی و مشمول قانون کار و تامین اجتماعی بودن .
مزایای مشمول و غیرمشمول بیمه
اما مزایای مشمول و غیر مشمول بیمه مزایایی هستند، که بابت آن ها بیمه پرداخت نمی شود و همچنین روی مبلغ نهایی بیمه تاثیر نمی گذارند، اما به اداره بیمه اطلاع داده می شود، که این مزایای غیر مشمول بیمه به کارمند پرداخت شده است.
مزایای مشمول بیمه حقوق
موارد مشمول بيمه حقوق و دستمزد، مزایایی از قبیل حقوق پایه، اضافه کار، حق سرپرستی، حق مسکن و ایاب و ذهاب می باشند، که به صورت مستمر به کارمند یا کارگر پرداخت می شوند، بنابراین شامل بیمه بوده و روی مبلغ بیمه کارمند تاثیر می گذارند.
مزایای غیر مشمول بیمه حقوق
در بیمه حقوق یکی از مزایایی که در لیست حقوق درج می شود مزایای غیر مشمول بیمه می باشد ، این مزایا، مزایایی از قبیل عیدی، بازخرید ایام مرخصی، پاداش افزایش تولید و هزینه عائله مندی می باشند، که شامل بیمه نبوده و تاثیری روی بیمه حقوق فرد بیمه شده نمی گذارند. و باید در لیست حقوق برای سازمان تامین اجتماعی ارسال شود.
بیمه حقوق و دستمزد سال 99
در سال 99 سقف روزانه بیمه توسط اداره کار به مبلغ 4,457,663 تعیین شده بود که مطابق آن، اگر مزایای مشمول بیمه یک فرد در یک ماه بیش از این رقم شود، این عدد در تعداد روز های کارکرد فرد ضرب شده و به عنوان مزایای مشمول بیمه فرد در 7% ضرب می شود، در نهایت مبلغ بدست آمده به عنوان حق بیمه سهم فرد درنظر گرفته می شود .
مواردی همچون : حقوق، دستمزد، مزد، مزیت های مستمر شغلی، کار اضافه، حق الزحمه، نوبت کاری، ایاب و ذهاب کارمندان، حق سنوات که به شیوه ماهیانه جهت رفت و آمد به خانه و محل کار پرداخت می شود، فوق العاده مربوط به حرفه های سخت و زیان آور، حق حضور در جلسه، وجوه دریافتی اشخاصی که به صورت کارمزد مشغول به کار هستند، نسبت کاری، مزد مربوط به ایام تعطیلی، کمک هزینه های خانه، دریافتی افراد کارآموز و پاداش مستمر، پرداختی هایی هستند که شامل کسر بیمه می شود.
مزایایی همانند: عیدی، حق شیر، هزینه های مربوط به سفر و فوق العاده ماموریت، بازخرید روزهای مرخصی، هزینه مربوط به عائله مندی، پاداش مربوط به نهضت سوادآموزی، حق التضمین، مابه التفاوت مربوط به کمک هزینه خواروبار و مسکن در هنگام بیماری، مزایای آخر کار و خسارت اخراج و پاداش مربوط به افزایش تولیدات، شامل کسر حق بیمه نمی شوند
مبلغی که برای حق بیمه کسر می شود، نباید از کمترین حقوق تصویب شده شورای عالی کار در هر سال، کمتر باشد و علاوه بر آن نباید از بیشترین حقوق تصویبی شورای کار بیشتر باشد. بر اساس ماده 2 و 39، در بند 5 مقررات تامین اجتماعی، میزان محاسبه حق بیمه، بر اساس مزد و حقوق شخص بیمه شده است.
بر اساس ماده 35 مقررات تامین اجتماعی، کارگاه هایی که دستمزد ثابت ندارند، بر اساس مزد و مزایای دریافتی آن ها کسر بیمه انجام می شود و کارگاه هایی که دستمزد ثابت دارند، بر اساس دستمزد آن ها کسر بیمه انجام می شود. کارفرمایان در هر کارگاه و کارخانه ای موظف هستند که در هر ماه لیست حقوق و دستمزد و حق بیمه کارمندان و کارگران را در زمان معین شده به اداره مربوطه ارسال نمایند.
در سال 1396 بر اساس تصویب سازمان تامین اجتماعی، 3% به بیمه افرادی که مشمول اضافه کار می شوند، اضافه شده است و پرداخت این مبلغ بر عهده کارفرما می باشد. در مورد شغل های زیان آور و سخت، کارفرما باید علاوه بر حق بیمه و بیمه ی بیکاری ،4% هم حق مستمری برای کارهای سخت پرداخت کند