حسابداری دولتی نظامی است که به منظور تصمیم گیری صحیح مالی و کنترل برنامه های مصوب بودجه سالانه و منابع مالی مورد استفاده دولت، اطلاعات مالی مربوط به فعالیت های وزارت خانه ها و مؤسسات دولتی را جمع آوری، طبقه بندی، تلخیص و گزارش می نماید تا دولت، مدیران مالی، دستگاه های دولتی، ذی حسابان خزانه، و دیوان محاسبات بتوانند از این اطلاعات مالی در جهت امور مربوطه استفاده کنند. با توجه به دریافت اصل کنترل بودجه و اصل منابع مالی دولت از اصول بنیادی حسابداری دولتی است.
اصول حسابداری دولتی بر چه اساسی انجام می شود؟
- اصل تقدم قوانین و مقررات مالی هر کشور بر اصول پذیرفته شده حسابداری
- اصل استفاده از مبنای نیمه تعهدی و تعهدی تعدیل شده
- اصل لزوم رعایت حساب های بودجه ای و دولتی
- اصل تأمین اعتبار در ایجاد و تعهد
- اصل استفاده از حساب های مستقل
انواع حسابداری کدام اند؟
حسابداری در دنیای امروز به دلیل پیچیدگی های به وجود آمده در دنیای اقتصاد به بخش های مختلفی تقسیم بندی می شود. این تقسیم بندی در واقع به منظور نظم دادن و سازماندهی گزارشات مالی انجام شده است. بر اساس تعریف های صورت گرفته انواع حسابداری شامل این 7 مورد است:
- حسابداری بازرگانی
- حسابداری صنعتی یا همان حسابداری بهای تمام شده
- حسابداری مالیاتی
- حسابداری بودجه
- سیستم حسابرسی
- حسابداری مدیریت
- حسابداری دولتی
اصول حسابداری دولتی چیست؟
هر صنفی با توجه به نوع فعالیت خود، هنجار ها و قوانینی برای خود انتخاب و مشخص می کند. یک حسابدار دولتی نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای خود سرفصل ها و چارچوب هایی را تعریف می کند؛ از جمله:
1. تقدم قوانین بر اصول. از آن جا که حسابداری دولتی رشته ای در خدمت دولت ها و حکومت ها است، در مواقعی که بین قانون یک کشور و عادت مرسوم میان حسابداران تضادی ایجاد شود، قانون بر عادت ارجح خواهد شد.
2. تقدم تأمین اعتبار بر تعهدات مسئولین. یک مسئول دولتی تنها در چارچوب اعتبارات سازمان و برنامه و بودجه می تواند تعهد داشته باشد. این یعنی مسئولین اجازه ندارند وعده ای بدهند که بودجه ای برای آن تصویب نشده است و حسابدار دولتی باید نسبت به این مقوله حساس باشد.
آموزش حسابداری دولتی
بیشتر مشاغل در رشته حسابداری دولتی، مستلزم داشتن مدرک لیسانس در رشته حسابداری یا یک رشته مرتبط مانند امور مالی یا مدیریت دولتی هستند.برخی از سازمان‌ها و شرکت‌ها ممکن است به جای مدرک حسابداری، به تجربه و داشتن علم در این رشته اهمیت دهند و در واقع مدرک برای آنها اهمیت چندانی نداشته باشد.
از طرفی، ممکن است شرکت‌ها و سازمان‌ها از داوطلبان واجد شرایط بخواهند قبل از شروع همکاری خود به عنوان حسابدار دولتی، یک دوره کارآموزی ۱ تا ۲ ساله را پشت سر بگذارند و حتی در پایان کارآموزی از آنها آزمون نیز گرفته شود.
مبنای تعهدی در حسابداری دولتی
در مبنای تعهدی کامل، درآمدها زمانی شناسایی و در دفاتر حسابداری منعکس می‌شوند که تحصیل می‌شوند یا تحقق می‌یابند. در این مبنا، زمان تحصیل یا تحقق درآمد، زمانی است که درآمد به شکل قطعی مشخص می‌شود یا بر اثر ادامه خدمات حاصل می‌شود. درنتیجه؛ زمان وصول وجه در این روش مورد توجه قرار نمی‌گیرد بلکه زمان تحصیل یا تحقق درآمد در شناسایی و ثبت آن اهمیت دارد.
همچنین در این مبنا، زمان شناسایی و ثبت هزینه‌ها، زمان ایجاد یا تحقق هزینه‌هاست و زمانی که کالایی تحویل یا خدمتی انجام می‌شود، معادل بهای تمام شده کالا‌ی تحویل شده یا خدمت انجام یافته، بدهی قابل پرداخت ایجاد می‌شود.
استفاده کنندگان گزارشات حسابداری دولتی چه کسانی هستند؟
به طور کلی استفاده کنندگان گزارشات حسابداری دولتی به دو دسته تقسیم می شوند:
۱. استفاده کنندگان داخلی یا درون سازمانی
افرادی هستند که در داخل سازمان اشتغال دارند و به اطلاعات مالی دسترسی دارند ولی به منظور تصمیم گیری و برنامه ریزی از گزارشات حسابداری دولتی استفاده می کنند. مانند: مدیران مؤسسه، مدیران برنامه ریزی، حسابرسان داخلی.
۲. استفاده کنندگان خارجی یا برون سازمانی
افرادی هستند که در داخل سازمان اشتغال ندارند ولی بنابر وظایف قانونی و بر اساس قوانین و مقررات وضع شده؛ حق استفاده از اطلاعات را دارند و در صورت مراجعه به مؤسسه؛ مسئولین موظف هستند اطلاعات را در اختیار آن ها قرار دهند. مانند: نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ حسابرسان مستقل و آحاد مردم.
تفاوت بین حسابداری دولتی و حسابداری بازرگانی در چیست؟
تفاوت در نحوه ثبت دارایی های ثابت
در حسابداری بازرگانی دارایی ها در بخش بهای تمام شده ثبت می گردند و در مدت چندین سال مستهلک می شوند اما در حسابداری دولتی به محض خرید دارایی های ثابت مبلغ پرداختی به حساب هزینه ثبت می گردد.
تفاوت در صورت های مالی
در حسابداری بازرگانی صورت های سود و زیان، ترازنامه صورت دریافت و پرداخت و صورت درآمد و هزینه تهیه می شود در صورتی که در حسابداری دولتی صورت های مالی منتهی به شناخت سود می شود.
تفاوت در اجرای قوانین و مقررات
در حسابداری دولتی قوانین و مقررات علاوه بر نظارت و حاکمیت بر فعالیت های حسابداری، تعیین کننده اختیارات، وظایف و مشئولیت های مدیران و مسئولان مالی سازمان های دولتی نیز هستند.
لزوم تهیه و اجرای بودجه و اعمال کنترل بودجه ای
کنترل بودجه در حسابداری بازرگانی که در مؤسسات بازرگانی مورد استفاده قرار می گیرد حائز اهمیت خاصی نیستند در حالی که در حسابداری دولتی، دفاتر و سیستم حسابداری در سازمان های دولتی به نحوی طراحی می شوند که کنترل بودجه مصوب در حسابداری دولتی از بالاترین اهمیت برخوردار باشد.
تفاوت در حساب های مستقل
حساب مستقل عبارت است از وجوه نقدی یا سایر دارایی ها و منابع مالی که برای اجرای برنامه ها و عملیات معین برای تحقق اهداف مشخص طبق قوانین و مقررات ایجاد می شود بنابراین وجود حساب مستقل یکی از اساسی ترین تفاوت های بین حسابداری دولتی و حسابداری بازرگانی است.
تفاوت در مبنای حسابداری
در حسابداری بازرگانی به لحاظ رعایت اصل کاهش هزینه های یک دوره از درآمدهای همان دوره فقط از مبنای تعهدی کامل استفاده می شود این در حالی است که در حسابداری دولتی مبنای نقدی یا نقدی تعدیل شده و یا نیمه تعهدی مورد استفاده قرار می گیرد.
خصوصیات سازمان های دولتی
خصوصیات اصلی سازمان های دولتی را به شکل زیر می توان معرفی کرد
- سازمان های دولتی به منظور تحصیل سود برای تأمین کنندگان منابع مالی خود تأسیس نمی شوند. دولت، که سرمایه و منابع مالی لازم برای تأسیس سازمان های مذکور یا توسعه عملیات آنها را فراهم می کند، انتظار دریافت بازده نسبت به سرمایه گذاری های خود یا حتی برگشت اصل سرمایه گذاری ها را ندارند.
- سازمان های دولتی معمولاً برای ارائه خدمات و کمک های بهداشتی، درمانی، آموزشی، رفاهی، مالی، تأمین اجتماعی و غیره به همه یا گروهی از مردم کشور تأسیس می شوند. اجرای برنامه ها، فعالیت ها و طرح های دولت در جهت نیل به اهداف مصوب از وظایف اصلی هر سازمان دولتی به شمار می رود.
- سازمان های دولتی واحدهای سازمانی مشخصی هستند که معمولاً با اجازه قانون ایجاد و به وسیله دولت اداره می شوند.
- سازمان های دولتی در انجام وظایف، عملیات و فعالیت های مالی خود ملزم به رعایت قوانین و مقررات مالی و بودجه ای هستند.
- در سازمان های دولتی معمولاً هیچ گونه منافع یا حقوق مالکیت مشخص قابل خرید و فروش یا انتقال وجود ندارد.
- سازمان های دولتی معمولاً منابع مالی لازم جهت انجام هزینه های خود را از محل مالیات ها و عوارض قانونی و وصولی و کمک های دریافتی و یا از محل وجوه دریافتی از خزانه داری کل کشور در محدوده اعتبارات بودجه مصوب تأمین می کنند.